Jodenjacht

betekenis & definitie

De actualiteit bepaalt de keuze van het Woord van de week. Een woord dat nu, tot verbazing en ontsteltenis van velen, volop in de schijnwerpers staat is jodenjacht. De afgelopen dagen figureerde het onder meer in koppen in EWmagazine (‘Jodenjacht in Amsterdam bewijst het gelijk van Mona Keijzer’), op NU.nl (‘Met scooters op “Jodenjacht”’) en in De Telegraaf: ‘Geschokte ME’er over Jodenjacht’.

Dit is slechts een kleine greep – ik kan er tientallen voorbeelden aan toevoegen. Het woord werd vorige week gelanceerd op het berichtenplatform Telegram. Daarover kopte het Algemeen Dagblad: ‘Femke Halsema: “Op Telegram werd opgeroepen tot Jodenjacht, dat is een schande”’.

‘Een ouderwetsche jodenjacht’
De meeste mensen associëren het woord jodenjacht met de Tweede Wereldoorlog, maar het is al een stuk ouder. Bij mijn weten is het in 1870 voor het eerst opgetekend. Het nieuws van den dag schreef toen:

‘In Polen heeft men de herinneringen aan de middeleeuwen weer eens – recht plastisch – verlevendigd; de politie heeft er voor gezorgd dat er weêr eens een ouderwetsche “jodenjacht” is gehouden.’

Pogrom
Weer eens een ouderwetse jodenjacht – deze formulering maakt meteen duidelijk dat het hier om een vertrouwd verschijnsel ging. Dat overigens ook in Nederland niet onbekend was. Zo zijn tijdens de pestepidemie in de veertiende eeuw de joodse gemeenschappen van Deventer, Kampen, Zutphen en Zwolle volledig uitgemoord. Dit omdat men ‘de joden’ ervan verdacht dat zij die dodelijke ziekte met opzet hadden verspreid.

Opmerkelijk is dat het Woordenboek der Nederlandsche Taal, het wetenschappelijke woordenboek van het Nederlands, het woord jodenjacht niet vermeldt. Wel vinden we er woorden als jodenjaar, jodenjoggie en jodenjongen. Het ontbreken van jodenjacht kan niet aan de lage frequentie ervan hebben gelegen, want het is vele honderden keren te vinden in kranten. Desondanks ontbreekt het eveneens in de Dikke Van Dale. Beide naslagwerken vermelden wel Jodenvervolging en pogrom, woorden die geregeld worden gebruikt als synoniemen voor jodenjacht.

‘We gaan op jodenjacht’
Dat jodenjacht nu opeens zo vaak opduikt, komt natuurlijk door de misstanden in Amsterdam naar aanleiding van de wedstrijd tussen Ajax en Maccabi Tel Aviv – het kan niemand zijn ontgaan. Supporters van Ajax noemen zich vaak ‘Joden’. Tegenstanders van Ajax zingen daarom graag het lied ‘We gaan op jodenjacht’. Dat gebeurt zeker al sinds 1986. Het Algemeen Dagblad meldde in dat jaar:

‘Ruim een week geleden riepen Haagse supporters onder bescherming van een leger agenten op weg naar het Ajax-stadion: “We gaan op jodenjacht.” Er was geen politieagent die zich daaraan leek te storen; er werd geen enkel proces-verbaal opgemaakt.’

Jodenjacht heeft in deze context vanzelfsprekend niet de betekenis ‘jacht op joden in het algemeen’, maar op Ajaxsupporters. Dat was de afgelopen dagen anders. Daarbij gingen jongens op scooters op zoek naar supporters van Maccabi Tel Aviv en naar Israëlieten in het algemeen. Om die vervolgens te mishandelen. Soms nadat ze gedwongen waren om hun paspoort te laten zien.

Polarisatie
De vraag die nu vaak wordt gesteld is of je dit schandelijke gedrag, want dat is het natuurlijk, inderdaad een jodenjacht of pogrom moet noemen. Ja, die scooterjongens noemden het zelf jodenjacht, dus het is logisch of op z’n minst verleidelijk om dat begrip over te nemen – zie de aangehaalde nieuwskoppen. Maar historisch gezien is jodenjacht stellig gebruikt voor veel grotere, systematische vormen van jodenvervolging. Waar de politie bijvoorbeeld niet tegen optrad. Of, triest genoeg, zelf aan meewerkte.

In het actualiteitenprogramma Buitenhof pleitte Jaïr Stranders er gisteren voor om deze woorden te vermijden. Stranders is een Nederlandse theatermaker, filosoof en bestuurslid van de Liberaal Joodse Gemeente in Amsterdam. Hij wees erop dat je goed moet kijken wie nu de woorden pogrom en jodenjacht het nadrukkelijkst gebruiken. En wat voor belang ze daarbij hebben. Jodenjacht is bijvoorbeeld gebruikt door Geert Wilders, iemand die baat heeft bij polarisatie. ‘Het kost heel veel moeite om niet mee te gaan met deze framing’, aldus Stranders. ‘Hier worden groepen tegenover elkaar uitgespeeld. Dat moeten we gaan zien.’

Dit is slechts een kort citaat – hij brengt meer nuances aan. Hoe dan ook vond ik dit wijze en moedige woorden. Want inderdaad, taal kan leiden tot polarisatie of bestaande polarisatie verder versterken. En dat leidt zelden tot iets goeds.