Hoewel veel mensen het zeggen, is het woord graftakkenweer niet vaak op schrift gesteld, ziet Ewoud Sanders.
De afgelopen weken hebben we in Nederland langdurig kunnen genieten van puur graftakkenweer. Althans, zo noem ik koude dagen waarin het doorlopend blijft regenen en waaien. En omdat ik mijn puberjaren heb doorgebracht in Rotterdam en graftakkenweer een woord is dat je niet op de kleuter- of basisschool leert, ga ik ervan uit dat het een Rotterdams begrip is.
Klopt dat ook? En, wellicht belangrijker, is graftakkenweer wel een algemeen bekend woord? Dat laatste vroeg ik op Twitter. Driekwart van de respondenten kende het wel, een kwart niet.
Claims dat een woord typisch Haags, Rotterdams of Amsterdams is, houden zelden stand. Meestal behoren ze tot het Algemeen Informeel Nederlands, een taal die bloeit in de Randstad.
Dit blijkt ook te gelden voor graftakkenweer. Ja, bekend bij Rotterdammers, maar ook gebruikt door andere Randstedelingen. En wellicht ruimschoots daarbuiten – dat is lastig te onderzoeken.
Wel te onderzoeken is hoe vaak graftakkenweer de afgelopen decennia is gebruikt in de media en in romans. Score in de dagbladen: nul. Score in romans van de afgelopen dertig jaar: voor zover mij bekend, idem. Definitie in de Dikke Van Dale: daarin ontbreekt het. Hoe vaak ter sprake gekomen in ons parlement, toch al heel lang geen baken meer van correct taalgebruik: nooit.
Bestaat het dan wel echt? Wel degelijk! Zowel met als zonder tussen-n. Tweet van Claudia de Breij uit 2013: ,,Hartelijk zondag! Of het graftakkenweer is of dat de regen gezellig huiselijk tikt tegen het raam – dat laat ik aan u.” Hashtag op Instagram: #graftakkenweer. Van een website: ,,Het graftakkenweer markeert de overgang naar het nieuwe jaargetij. Herfst. Geen ontkomen aan. Psychiaters wrijven in hun handen.”
Het bestaat dus, maar zal niet snel in KNMI-berichten opduiken, want nogal informeel.
De vraag is hoe het is ontstaan. Ik vermoed als versterking van takkeweer. Dat is veel algemener. Wel te vinden in kranten, romans en zelfs in gedichten. Harry Mulisch: ,,’t is takkenweer/ het kind bemint/ zijn vader zeer.” En wel opgenomen in Van Dale, met als verklaring dat takke is afgeleid van het Franse attaque, dat ‘aanval’ of ‘beroerte’ betekent. Het idee zal zijn geweest dat takkeweer zulk naar weer is dat je er een beroerte van kunt krijgen, net als van takkelijers, takkemensen en takkewijven.
Takkenweer heeft dus niks te maken met de takken van planten of bomen, graftakkenweer wel, zij het indirect. De oorspronkelijke betekenis van graftak is een eenvoudig grafstuk, maar overdrachtelijk wordt het gebruikt als scheldwoord voor iemand die de stemming verpest met vervelend gedrag en/of met negatieve, zeurderige, pessimistische opmerkingen.
Zeg maar: iemand die net zo deprimerend is als langdurig, onversneden graftakkenweer.