In de eerste maanden van 2024 zullen de woorden ijskast en koelkast gaan pieken. Met dank aan de PVV.
Dit is de tijd van terugblikken op het afgelopen jaar. Dat brengt onder meer allerlei woordenlijstjes met zich mee. Lijstjes met neologismen. En met woorden die er een nieuwe betekenis bij hebben gekregen. Zoals hallucineren, een woord dat in toenemende mate wordt gebruikt voor het geraaskal dat ChatGPT af en toe produceert.
In deze laatste WoordHoek van 2023 geen terugblik, maar een taalkundige voorspelling voor 2024. In dat jaar, zeker in de eerste maanden, zal de frequentie van de woorden ijskast en koelkast flink toenemen. De aanleiding laat zich raden: het verkiezingsprogramma van de PVV. Dat staat vol met punten die tegen de Grondwet ingaan en die daardoor dus onuitvoerbaar zijn. Op 17 november, tijdens een debat bij Hart van Nederland, zei Wilders hierover:
‘Ik heb over die standpunten van de PVV gezegd wat wij daar de komende jaren mee kunnen doen, namelijk tijdelijk in de ijskast zetten. Dus die Grondwet is geen probleem.’
Sindsdien heeft die ijskast-beeldspraak vleugels gekregen. Zo zei Frans Timmermans, de leider van GroenLinks-PvdA onlangs: ‘Iemand die iets in de ijskast zet, is vast van plan om het later fris er weer uit te halen.’
Een bakje Koranverbod
In het programma ‘Even tot hier’ van BNNVARA namen ze Wilders’ uitspraak letterlijk. Ze pakten er een ijskast bij en probeerden die te vullen met de onrealistische PVV-plannen. Met een bakje ‘Verbod op Islamitische scholen’, een bakje ‘Koranverbod’, een trommeltje ‘Hoofddoekjesverbod’ en zo verder. Zoals voorspelbaar zat die ijskast binnen no time helemaal vol.
Waarom zou de frequentie van het woord koelkast in 2024 toenemen als Wilders het zelf over een ijskast had? Omdat er, al decennialang, een wonderlijke competitie gaande is tussen die woorden. In de tijd dat voedsel alleen met behulp van ijs kon worden gekoeld, gebruikten de hogere kringen daar ook daadwerkelijk ijs voor. Dat werd in grote staven aangeleverd en in een kast geplaatst die ‘ijskast’ heette. Ook na de uitvinding van de koelkast is men in de hogere sociale klasse het woord ‘ijskast’ blijven gebruiken. Het is dus een woord om je sociaal mee te onderscheiden. Net als bijvoorbeeld gebakje vs. taartje, japon vs. jurk, mantel vs. jas, toilet vs. wc, wagen vs. auto, en zo verder.
Anderen vinden koelkast juist correcter. Met als argument: inmiddels gebruik je elektriciteit om te koelen, geen ijs, dus daarom is koelkast
de juiste benaming.
Een dwaze strijd
Zelf vind ik dit een dwaze strijd. Er is allang geen betekenisverschil meer tussen ijskast en koelkast, maar de strijd is nog steeds gaande. Dat zie je terug in berichten over de PVV-plannen. Wilders had het over een ijskast, maar het dagblad Trouw kopte onlangs: ‘Wilders zet zijn islamstandpunten in de koelkast’. In NRC schreef iemand: ‘Dit voorstel staat dus al in Wilders’ koelkast’; een kop in Algemeen Dagblad luidde: ‘De koelkast van Wilders en Bosma moeten we goed bewaken.’
IJskast en koelkast dus. Waarschijnlijk gevolgd door vriezer en vrieskist en door het ontdooien en opwarmen van plannen. Na het kerstreces gaan we er nog veel over lezen. Zo gaat dat soms met beeldspraken. Ze krijgen vleugels en kunnen je – tot vervelens toe – blijven achtervolgen.