Een komma, geen punt: een jaar na dato kunnen we vaststellen dat dit dankzij Mark Rutte een gevleugelde uitdrukking is geworden. Waar haalden zijn speechschrijvers deze vergelijking vandaan?
Gister was het een jaar geleden dat Mark Rutte zijn excuses aanbood voor het Nederlandse slavernijverleden. Hij deed daarbij een uitspraak die inmiddels vleugels heeft gekregen, namelijk: ‘We zetten vandaag een komma, geen punt.’ Dus: met deze excuses is de zaak niet afgedaan, er volgen andere stappen. Om dit herstelproces te bevorderen maakte de overheid tweehonderd miljoen euro vrij.
Dit is de maand van de woordenlijstjes. In een competitie van uitgeverij Van Dale is graaiflatie verkozen tot woord van het jaar. Ook op allerlei websites en in allerlei kranten en tijdschriften zijn of worden lijsten met nieuwe woorden en uitdrukkingen gepubliceerd. Tot nu toe ben ik daar de uitdrukking een komma zetten, geen punt niet tegengekomen. Dat is opmerkelijk, want je hoort en leest dit geregeld. In allerlei variaties. Zo hoorde ik de afgelopen dagen in praatprogramma’s: ‘Wat doen we na de komma?’ En: ‘Verdergaan na de komma.’ Begin deze maand kopte dagblad Trouw: ‘Wat gebeurt er met de miljoenen “na de komma” van de slavernij-excuses?’
Serana Angelista
Wie die speech voor Mark Rutte heeft geschreven, weet ik niet. Maar het lijkt me waarschijnlijk dat hij of zij – ik vermoed dat het een heel team was – dit boek binnen handbereik had: Slavernij en beschaving: geschiedenis van een paradox van Karwan Fatah-Black. In dit boek, dat verscheen in 2021, haalt Fatah-Black een uitspraak aan van Serana Angelista. In 2019 zei deze beeldend kunstenaar in een vraaggesprek met de website versbeton: ‘Achter het Rotterdamse slavernijverleden staat geen punt maar een komma.’
Andere mogelijkheid is natuurlijk dat de speechschrijvers van Rutte rechtstreeks op dit vraaggesprek met Serana Angelista zijn gestuit. Hoe dan ook is de beeldspraak ‘Een komma, geen punt’ niet helemaal nieuw. Sterker, in overdrachtelijke zin komen we deze uitdrukking al tegen in een gedicht uit 1978 van Harry de Jong: ‘Als je achter/ dood/ geen punt/ maar een komma/ had gezet/ zou de zin/ van het leven/ veel/ begrijpelijker/ zijn geweest,/ zei de leraar/ Nederlands.’
Zwarte Piet blijft
Ik kwam de komma-puntvergelijking ook tegen in een necrologie van een theoloog. Hij stierf in 1959, terwijl hij een brief aan het dicteren was:
‘Midden in zijn arbeid, terwijl hij een brief dicteerde, en aan een komma toe was, stokte zijn stem, en zonk hij in elkaar. God nam hem op in de eeuwige heerlijkheid. Het was symbolisch: geen punt, maar een komma, want zijn leven en dienst gaan verheerlijkt voort.’
Maar goed, dankzij Rutte kent nu iedereen deze zegswijze. Dat die zo snel vleugels heeft gekregen, komt zonder twijfel ook doordat het een vervolg is op een zegswijze die iedereen al kende: ergens een punt achter zetten.
Het is nu de vraag hoe dit verder zal gaan met betrekking tot de herdenking van het slavernijverleden. De PVV heeft in haar verkiezingsprogramma staan: ‘De excuses voor het slavernijverleden en de politionele acties, zoals gedaan door de Koning, worden ingetrokken. Zwarte Piet blijft.’
Er is dus nog een lange weg te gaan.