Drukdrukdruk

betekenis & definitie

Het is niet moeilijk om te zien wat er met woorden als bonbon, koppie-koppie en samsam aan de hand is. Het zijn woorden die zichzelf herhalen. Verdubbelingen die helemaal of met een koppelstreepje aan elkaar vastzitten. Taalkundigen spreken in dit verband van reduplicaties. Dat veronderstelt dat je alleen tweelingen hebt, maar er bestaan ook drielingen, zoals chachacha en toitoitoi.

Onlangs is er een boekje verschenen waarin alle Nederlandse reduplicaties bij elkaar zijn gezet. Het is geschreven door Wim Daniëls en heet Komkom, tuuttuut, hoho. Herhalingswoorden in het Nederlands en andere talen. De term herhalingswoorden is een vondst van Daniëls, die een goed gevoel heeft voor nieuwe taalkundige termen, want een paar jaar geleden lanceerde hij thuistaal, voor woorden en uitdrukkingen die binnen één familie worden gebruikt. Herhalingswoorden werden vroeger trouwens ook wel bakerwoorden genoemd, omdat er nogal wat te vinden zijn in liedjes en rijmpjes van de baker, de kraamverzorgster.

Herhalingswoorden
Volgens Daniëls telt het Nederlands zo’n honderd herhalingswoorden van eigen bodem. Daarnaast hebben we er ongeveer honderd geleend uit andere talen, zoals agaragar, beriberi, cancan en couscous.

Dat er tot nu toe slechts weinig aandacht was voor herhalingswoorden, komt doordat ze lang als een primitief deel van onze taal zijn beschouwd. Sterker nog: taalkundigen meenden dat ze vooral in primitieve talen voorkwamen, maar inmiddels heeft men het onderscheid tussen hoogontwikkelde en primitieve talen losgelaten. Zeker is dat herhalingswoorden in het Nederlands niet zo’n grote rol spelen. Er zitten er nogal wat in de kindertaal en daarnaast hebben ze vaak de functie van tussenwerpsel. Dat geldt bijvoorbeeld voor woorden als aiaiai, au-au, haha, gutgut, hèhè en hihi.

Is het nou leuk om al die herhalingswoorden bij elkaar te zien? Zeker. Dat komt ook omdat Daniëls zijn boekje begint met een serieuze inleiding over onder meer de structuur, de betekenis, de status en de vele functies van herhalingswoorden. Bovendien geeft hij een overzicht van letterherhalingen in het Nederlands (van a.a. tot zzz) en van herhalingswoorden in het Engels, Indonesisch, Surinaams, Afrikaans en enkele Australische Aboriginal-talen.

Wereldwijd zijn drieledige herhalingswoorden het zeldzaamst, concludeert Daniëls. Dus wie op de vraag ‘Hoe gaat het ermee?’ antwoordt ‘drukdrukdruk’, gebruikt een zeldzame woordvorm. Misschien biedt dat enige troost.

(NRC, 29-11-2000)