Bij sommige mensen lijken de nieuwe woorden spontaan uit hun mond te rollen. Zo iemand was de Amerikaan Gelett Burgess (1866-1951). Burgess maakte cartoons, toneelstukken, gedichten en romans, en hij is de bedenker van het woord blurb.
Niet iedereen weet wat een blurb is, en dat komt omdat we er twee goede Nederlandse woord voor hebben, namelijk flaptekst of aanbevelingstekst. Toch is een blurb wel iets meer, want het is een korte aanbevelingstekst voor een boek, meestal op de achterzijde van het omslag. In het Nederlands is het in 1947 voor het eerst aangetroffen, in de zin ‘de blurb zegt terecht van dit boek…’. Het bestond toen precies veertig jaar.
Burgess was in 1895 op slag beroemd geworden door een nonsensversje dat hij had gemaakt voor The Lark, een satirisch tijdschrift dat hij had opgericht en dat geldt als een van de voorlopers van Mad en de National Lampoon. Het gedichtje luidt:
I never saw a purple cow,
I never hope to see one;
But I can tell you anyhow,
I’d rather see than be one.
Doodziek
Aan het eind van de 19de eeuw was dit versje in de Verenigde Staten ongekend populair. Burgess kreeg het zo vaak terug te horen, dat hij er doodziek van werd. ‘Ah, yes, I wrote the “Purple Cow”’, dichtte hij in 1914, ‘I’m sorry, now, I wrote it!/ But I can tell you anyhow,/ I’ll kill you if you quote it!’
In 1907 – het geboortejaar van blurb – publiceerde Burgess een boek getiteld Are You a Bromide? Hij betoogde hierin dat er twee soorten mensen zijn: Bromides en Sulphites, ‘sufferds’ en ‘heethoofden’. Bromide, een broomverbinding, werd indertijd gebruikt als kalmeringsmiddel, vandaar dat Burgess het gebruikte voor ‘sufferd, zeurkous’, een betekenis het sindsdien in het Engels heeft behouden.
Het was indertijd gebruikelijk om veelbelovende boeken aan te bieden op het jaarlijkse diner van de American Bookseller’s Association in New York. Burgess maakte voor die gelegenheid een speciaal omslag voor Are You a Bromide? Op veel romans stond indertijd een mooie vrouw afgebeeld, en om dat te parodiëren maakte Burgess voor zijn omslag een cartoon van een ‘ziekelijk zoete jonge vrouw’ die was geënt op een dame uit een tandpastareclame. In de begeleidende nonsenstekst noemde hij haar Miss Blinda Blurb.
Gefoojh
De geschiedenis vermeldt niet of Blinda de lezers aanbeval om Are You a Bromide? te lezen of te kopen, maar dat kan bijna niet anders. In ieder geval vonden de verenigde boekhandelaars Miss Blinda Blurb een prachtige vondst.
Volgens een naslagwerk maakte het woord blurb omstreeks 1924 de overtocht naar Engeland. Het duurde even voordat het daar algemeen bekend was. Toen een Schotse krant het in 1942 gebruikte, leidde dit tot een verontwaardigde brief van een oudere, plaatselijke Lord. Die eiste dat de krant uitlegde wat het betekende, want ‘in de bijbel, bij Macaulay of in Walter Scott’ had hij het niet kunnen vinden.
Behalve blurb en bromide (in de betekenis ‘sufferd’) heeft Burgess nog heel wat andere woorden verzonnen. Ook goop ‘sufkop, idioot, uilskuiken, vlerk, proleet’ is van hem en ook dat woord sloeg meteen aan. Daarnaast verzon hij nog heel wat woorden die nooit zijn aangeslagen, zoals spuzz ‘uithoudingsvermogen, kracht’, gefoojh ‘nutteloos ding’ en varm ‘het wezenlijke van seks’.
Burgess had een duidelijke voorkeur voor korte woorden en hij schreef daar zelfs een boek over, getiteld Short Words are Words of Might. Dat verscheen in 1939. Niet lang daarna landde blurb, vermoedelijk in het kielzog van de geallieerden, op Nederlandse bodem.
(NRC, 22-10-2001)
