WoordHoek

Ewoud Sanders (2024)

Gepubliceerd op 16-01-2023

Blauwe maandag

betekenis & definitie

Hoe algemeen is blauwe maandag in de betekenis 'meest deprimerende dag van het jaar'?

Vandaag is het blauwe maandag. Terwijl ik deze woorden tik, klettert de regen tegen de ramen. Het is koud in huis, want ik probeer de energierekening laag te houden. Tot overmaat van ramp heb ik een lekkage: er moet iemand naar het dak komen kijken.
In de wereld gaat het ondertussen ook niet best, maar daar zal ik niet over uitweiden.
De positieve kant van dit alles: het is vandaag blauwe maandag, dus dit is de perfecte dag voor zoveel malaise bij elkaar. Althans, als je blauwe maandag opvat als ‘de meest deprimerende dag van het jaar’. Zo werd deze woordcombinatie gisteravond gedefinieerd in Nieuwsuur, maar is dat wel de betekenis?

Niet volgens de Dikke Van Dale. En ook nog niet volgens ENSIE – maar dat lemma zal zonder twijfel spoedig worden uitgebreid.

De oorspronkelijke betekenis van blauwe maandag is: een maandag waarop er niet wordt gewerkt. Daar lijkt mij niets deprimerends aan. Sterker, het Woordenboek der Nederlandsche Taal geeft als definitie: ‘een maandag waarop men niet werkt, maar bijvoorbeeld feestviert’.

Eén dag niet werken is een korte periode, en dat werd dan ook de tweede betekenis. Daarom zeggen wij dingen als: ik heb een blauwe maandag daar en daar gewerkt.
‘Een maandag dat er niet gewerkt werd’ + ‘een zeer korte tijd’: ziedaar de definities van blauwe maandag in de Dikke Van Dale. Geen woord over de meest deprimerende dag van het jaar, hoewel bij mij het dak inmiddels harder is gaan lekken (ik maak geen grapje).
Klopt die depri-definitie dan wel?

Een blauw altaar
Eerst iets over de herkomst van deze uitdrukking. De woordcombinatie blauwe maandag dateert al zeker uit de zeventiende eeuw. Een van de verklaringen luidt dat het teruggaat op een oud kerkelijk gebruik. De maandag voordat de vastenperiode begon, bekleedde men in de kerk de beelden, het altaar, het doopvont en de kansel met blauwe doeken. Deze verklaring is omstreden, maar een betere is er niet, hoewel er wel enige competitie is.
Zeker is dat blauwe maandag een internationaal verschijnsel is. In het Duits zeggen ze blauer Montag, in het Engels Blue Monday.

Zeker is ook dat je blauwe maandag de afgelopen jaren in romans vrijwel alleen aantreft in de betekenis ‘korte periode’. Eén voorbeeld, uit vele: “Een blauwe maandag had ik iets met een interessante Griekse filmmaker” (Louzewies de Jager in 2020 in Kruisverband).

Toch vind je blauwe maandag wel degelijk voor ‘de meest deprimerende dag’, vooral op de sociale media. Vandaag bijvoorbeeld in een tweet met de tekst “Hallo blauwe maandag” bij een filmpje van een prachtige zonsopkomst of zonondergang – ik vermoed ergens in Azië. Ironie dus, want duidelijk het begin of eind van een heerlijke dag. Kijk op Twitter of elders en je vindt nog veel andere voorbeelden.

Drie keer woensdag gedeeld door andijvie
De betekenis ‘meest deprimerende dag’ leeft dus. Waar komt-ie vandaan en is de bedenker ervan bekend? Ja, want volgens Wikipedia is dit concept in 2005 verspreid door de Britse psycholoog Cliff Arnall. Hij bedacht zelfs een wetenschappelijk formule voor Blue Monday, met daarin de elementen: het uitvoeren van goede voornemens mislukt, vakanties ver weg, de dagen donker, maandag de eerste werkdag van de week. Uit wetenschappelijke kringen kreeg hij bergen kritiek (“net zo onzinnig als een formule als ‘drie keer woensdag gedeeld door andijvie’”), maar de media vonden het prachtig.

Zij – de media – hebben dus een grote rol gespeeld in het verspreiden van het fenomeen ‘deprimaandag’. Zie Nieuwsuur gisteravond.

Overigens heeft Blue Monday in het Engels een veel langere voorgeschiedenis. George Gershwin schreef al in 1922 de opera Blue Monday. Daarin zingt de hoofdpersoon een lied over de dag dat alles misgaat en mensen sterven, de “Blue Monday blues”.
Goed, ik moet nu echt een loodgieter gaan bellen, want die lekkage loopt uit de hand.