Bijbeltaal

betekenis & definitie

Dat de Bijbel veel invloed op onze taal heeft gehad weten we allemaal wel zo’n beetje, maar hoe groot is die invloed nu nog? Dat is pas nog eens onderzocht. En wel door Karina van Dalen-Oskam en Marijke Mooijaart, medewerkers van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie in Leiden. Een tijdje terug brachten zij het Bijbels Lexicon uit, een studie van ruim vierhonderd pagina’s over ‘woorden en uitdrukkingen in de bijbel in het Nederlands van nu’.

De auteurs gingen niet over een nacht ijs. Zij wilden weten wat er na 1945 in onze taal nog te vinden is aan Bijbeltaal. Als je dat wilt doen moet je stapels literatuur doornemen, en dan niet alleen van Bijbelkenners als Wolkers, Maarten ’t Hart en Louis Paul Boon. Je moet Nederlandse én Vlaamse auteurs doornemen, kranten en tijdschriften en ook nog luisteren wat er in de spreektaal wordt gebruikt: in je omgeving, op straat, op radio en televisie. Zo degelijk gebeurt dat maar zelden, want dat is natuurlijk een dievenklus.

Toch is dit precies hoe de auteurs te werk zijn gegaan, en ze hebben dan ook een nieuw standaardwerk afgeleverd. Terwijl er op dit gebied al een paar goede boeken bestaan.
Het is nog knapper, Mooijaart en Van Dalen-Oskam hebben ook nog eens een boek gemaakt dat erg leuk is om te lezen. In alfabetische volgorde verklaren zij de betekenis van een paar honderd woorden en uitdrukkingen; ze vertellen kort iets over de herkomst, citeren dan de brontekst uit de bijbel (meestal in de oudste vertaling) en laten vervolgens, aan de hand van enkele citaten, zien hoe woord of uitdrukking voortleven in onze taal.

Bij dit alles zijn ze een stuk minder behoudend dan hun voorgangers. Bij hen las ik voor het eerst dat voorhuid via de Duitse Bijbelvertaling van Luther het Nederlands is binnengekomen. Voordien zij men hier oversloof. En nooit heb ik geweten dat lavabo (‘wasbekken’) iets met de Bijbel te maken heeft. Lavabo is het eerste woord van de Vulgaattekst van Psalmen 25, ‘lavabo inter onnocentes manus ‘ik zal mijn handen wassen temidden der onschuldigen’ (later vertaald als ‘Ik was mijn handen in onschuld’).

Zo staat dit boek vol verrassingen.

(NRC, 19-12-2000)