Autocratie

betekenis & definitie

De komende tijd zal de frequentie van de woorden autocraat en autocratie toenemen. Waarom laat zich raden: de uitslag van de verkiezingen in de Verenigde Staten.

Is Donald Trump dan een autocraat? Een heerser die alle staatsmacht in zich verenigt? Dan wel een man die alles op zijn manier wil doen en geen ruimte geeft aan anderen?

Zie daar de twee betekenissen van het woord autocraat. Een autocratie is een land dat door een dergelijke alleenheerser wordt bestuurd.

Trump is zelf duidelijk over zijn opvattingen. In een interview zei hij: ‘Er zijn zieke mensen in dit land, radicaal-linkse gekken. Daar kunnen we makkelijk wat aan doen door bijvoorbeeld de National Guard of zelfs het leger in te zetten.’ Journalisten die het niet met hem eens zijn, mogen wat hem betreft worden afgeknald. Vanaf de dag na zijn installatie als president wil hij de grenzen sluiten. En vervolgens gaan boren, boren, boren – naar gas en olie. Hij wil zowel de staatsschuld als de belastingen drastisch verlagen. Je hoeft geen econoom te zijn om te begrijpen dat die twee niet samengaan.

Alleenheerser
Wij leenden de woorden autocraat en autocratie uit het Frans. Dat gebeurde aan het eind van de achttiende eeuw. In Frankrijk brak toen een revolutie uit. De absolute monarchie die Frankrijk ongeveer twee eeuwen had geregeerd werd afgeschaft en de Eerste Franse Republiek werd opgericht. De Fransen noemden die monarchie een autocratie, een woord dat is afgeleid van het Griekse autokrateia. Dit betekent ‘absolute zelfbeschikking’.

De vroegste Nederlandse vindplaats voor autocratie dateert van 1793. Autocraat vinden we vanaf het begin van de negentiende eeuw.

Het duurde even voordat het woord autocraat ingeburgerd raakte in het Nederlands. Aanvankelijk vinden we het vooral in Franstalige kranten die in Nederland werden uitgegeven. Van meet af aan had het een geduchte concurrent, namelijk alleenheerser. Europa heeft veel alleenheersers gekend, maar oude woordenboeken verwijzen vaak naar Alexander I van Rusland (1777-1825). Zo luidt de definitie van autokraat in een woordenboek van Petrus Weiland uit 1824: ‘Zelfheerscher, die aan geene wetten gebonden is, die alle magt over anderen in zich zelven vereenigt, b.v. de Russische Keizer: alleenheerscher aller Russen.’

Meer rechten voor landarbeiders
Bij mijn weten debuteerde het woord autocraat in 1826 in de Tweede Kamer, in een pleidooi van het Kamerlid Gerard George Clifford. Deze bankierszoon pleitte ervoor dat landbouwers meer rechten zouden krijgen. Dit om te voorkomen dat zij nog langer zouden lijden als ‘de lijfeigene onder de opgehevene tuchtroede van zijnen oppermagtigen autocraat’. Clifford benadrukte dat dit een correcte weergave was van de arbeidsomstandigheden van de toenmalige landarbeiders.

4 more years
Hoe gek het onder Donald Trump gaat worden, zal blijken. De voortekenen zijn slecht omdat de Republikeinen ook de Senaat en het Huis van afgevaardigden in handen hebben. Bovendien is het Hooggerechtshof merendeels conservatief. Het meest verbijsterend vind ik dat zoveel Amerikanen hebben gekozen voor een man aan wie zoveel kleeft. Het tijdschrift Vanity Fair vatte Trumps loopbaan op het omslag als volgt samen. Beschuldigd van 34 misdaden, één keer veroordeeld, momenteel twee lopende rechtszaken, twee keer het onderwerp geweest van een afzettingsprocedure, zes maal failliet gegaan. En die man gaat het land besturen, ‘4 more years’.

Kennelijk vinden de mensen die nu op Trump hebben gestemd, dit allemaal niet zo belangrijk. Daarmee schuift het Amerikaanse electoraat, zo analyseerden diverse politieke duiders, steeds verder op naar populistisch rechts, net als in diverse Europese landen. Een angstaanjagende ontwikkeling, vind ik, die wereldwijd enorme gevolgen kan hebben.