Alles kits

betekenis & definitie

In 1904 publiceerde Wijnand van Schothorst een proefschrift over Het Dialect der Noord-West-Veluwe. Bij de k nam hij de woorden kips en kits op, met de mededeling dat ze hetzelfde betekenen, namelijk ‘in orde, netjes, goed’. Men zei indertijd op de Veluwe zowel ‘alles kits’ als ‘alles kips’.

Die laatste variant is inmiddels in onbruik geraakt, maar alles kits bloeit als nooit tevoren. Er is geen reden om aan te nemen dat de uitdrukking op de Veluwe is ontstaan. Dat Van Schothorst alles kits voor zover bekend als eerste optekende, berust waarschijnlijk op toeval. Aan het eind van de 19de eeuw begon men de streektalen serieus in kaart te brengen. Maar omdat de algemene volkstaal zo lang door taalkundigen was genegeerd, werden veel woorden en uitdrukkingen die eigenlijk veel wijder waren verbreid, toen aan een bepaalde streek toegeschreven.

Dat kits in deze betekenis aan het begin van de 20ste eeuw ook buiten de Veluwe bekend was, blijkt onder meer uit enkele literaire bronnen. De Amsterdamse journalist M.J. Brusse, een groot kenner van het Amsterdams en Rotterdams, gebruikte het in 1906 in Landlooperij, een verslag van zijn zwerftocht met ‘stroopers en schooiers’. In 1917 gebruikte hij de uitdrukking in Het rosse leven en sterven van de Zandstraat, een prachtig boekje over de ondergang van de oude Rotterdamse hoerenbuurt. In 1935 dook het op in een boek van Willem van Iependaal over een Rotterdamse straatjongen.

Alles kits achter de rits
Stropers, schooiers, straatjongens, dieven en hoeren: in die contreien moet de herkomst van alles kits worden gezocht. Zij spraken een eigen taaltje, het Bargoens, dat sterk is beïnvloed door het Jiddisch. Alles kits is dan ook niet speciaal ontsproten op de Veluwe, maar komt van het Jiddische alles gietes (‘alle goeds’). Eigenlijk was het een heilwens, net als het Duitse alles Gute, de bron voor het Jiddisch.

Ik ken maar één uitbreiding van de uitdrukking: alles kits achter de rits. Die variant komt tientallen malen voor op internet en is veel populairder dan ik dacht. Zo schreef een meisje van negentien in een chatbox: ‘Alles kits achter de rits? This is Dutch for how are you doing.’

(NRC, 19-10-2000)