Woordenboek van Populair Taalgebruik

Marc De Coster (2020-2024)

Gepubliceerd op 27-08-2021

zet 'm op, witte muizen

betekenis & definitie

(1939) (soms met de toevoeging met rooie oogjes, laat de staart niet hangen of schoenen met punten) aanmoedigingskreet om het glas te ledigen of bij het verrichten van zwaar werk. Deze slanguitdrukking ontstond wellicht onder soldaten in Nederlands-Indië. Sommige deskundigen zien hierin een (vage) associatie met deliriumvisioenen van wriemelend gedierte. In de oorlog van 1914-1918 zouden witte muizen in het veld losgelaten zijn wanneer men een gasaanval vreesde. Ook in Duitse gevangeniskampen werd de uitdrukking erg frequent gebruikt, maar dan als waarschuwing bij de nadering van een opzichter. De leus werd ook teruggevonden in werken over de luchtvaartgeschiedenis. Een vroegste datering is november 1939, toen de Groningse schilder Martens de Fokker DXXI's van de 1ste Java, gelegerd op Eelde, de neuzen voorzag van drie witte muizen en onder de cockpit van een (verfomfaaide) schoen met een open neus. Bron: Inez van Eijk (Dooddoeners en Stoplappen. 1987, p. 147) en de Citatenvorser, januari 1997.

• In de jaren van de krijgsgevangenschap was het haast een ziekelijke gewoonte om bij het verrichten van allerhand zwaar werk elkander toe te roepen: witte muizen! of: zet 'm op, witte muizen! Met als verzwaarde variant weldra: witte muizen met rooie oogjes! En wat oorspronkelijk een adhortativus bibendi was (de wat oudere generatie van beroepsmilitairen kent alleen: witte mieren!) die thuis hoorde in de sfeer van den slokjesboer (jeneververkoper in de kampong), werd daarbuiten later een interessant geachte ‘uitdrukking’, waar van deze verklaring graag gegeven werd: in de oorlog van 1914-18 werden ‘witte muizen’ losgelaten in het veld als men een gasaanval duchtte en zo gingen die woorden ter onderlinge waarschuwing dienen. (De Nieuwe Taalgids. Jaargang 39. 1946)
• ‘Zet ’m op... witte muizen met rooie ogies!’ (Toon Kortooms: Beekman en Beekman. 1949)
• Waarvoor is hij bang geweest? Zet ‘m op, witte muizen! (K. Norel: Vliegers in het vuur. 1963)
• ‘Wat nou! Wat nou toch?! Vlug! Misschien kan het nog. Jong, lenig! Gebruik handen!’
‘Zet ‘m op… witte muizen!’ (C. B. Vaandrager: De reus van Rotterdam. 1971)
• Zet hem op: witte muizen (met rode ogen). (Inez van Eijk: Ik zeg maar zo, ik zeg maar niks. 1978. Vierde druk. 1980)
• Natuurlijk stoot iedereen liever zijn hoofd aan het internationale plafond dan dat-ie verzuipt in de kelder. Maar we moeten gewoon weer even wachten. Die Engelsen hebben ook een paar jaar overgeslagen, maar die spelen wel altijd hun eigen voetbal in hun eigen competitie, gewoon: zet 'm op, Witte Muizen-Rooie Staarten. (het Parool, 25/10/1999)
• Fritz Korbach brengt in april een boek op de markt met als titel Witte muizen, rode staarten. De huidige oefenmeester van Heracles Almelo beschrijft daarin tal van anekdotes uit zijn rijke trainerscarriere. Het boekwerk is geschreven door journalist Henk Wageman. (Algemeen Dagblad, 26/02/2000)
• Van de balk in het wapen waren de gesprekken op Pieter gekomen die men ‘zo’n peer’ vond, en op Barber, die toen ze nog aanvoerster was van Rood en Wit ‘Zet ‘m op, witte muizen’ had geroepen... (Louis Ferron: Werken van barmhartigheid. 2003)
• Zet hem op, witte muizen, rode staarten en vreselijk lange nagels.' (Levensmotto.) (de Volkskrant, 18/10/2003)