(1957) (paradox bedacht door de Oostenrijkse fysicus Erwin Schrödinger, 1887-1961) (kwantumtheorie) metafoor voor het onzekerheidsprincipe van de Duitse natuurkundige Werner Heisenberg (1901-1976), tevens een voorbeeld van de bizarre kwantumwereld, het terrein van atomen en andere kleine deeltjes, waar de dingen onbepaald zijn tot ze waargenomen worden. Heisenberg toonde aan dat wanneer je een deeltje observeert, dat deeltje door meting beïnvloed wordt. Kijken blijkt dus geen neutrale onderneming. Schrödinger bedacht in 1935 een experiment (beschreven in Naturwissenschaften) om de meest gangbare interpretatie van de kwantumfysica te ridiculiseren (uitleg over dit experiment in de vindplaatsen hierna). Het gaat om een denkbeeldige kat, opgesloten in een doos met een radioactieve bron en een gif dat vrijkomt wanneer de bron straling uitzendt. De kat wordt (volgens de kwantummechanica) beschouwd als tegelijkertijd dood en levend totdat de doos wordt geopend en de kat wordt geobserveerd. Wanneer je al redenerend tot evident onzinnige conclusies komt, klopt er iets niet, wilde Schrödinger ermee zeggen. Schrödinger en Heisenberg waren sleutelfiguren in de ontwikkeling van de kwantumtheorie. Hun werken waren onderling verbonden. In de succesvolle Amerikaanse serie 'Breaking bad' heeft het personage Walter White zich de bijnaam 'Heisenberg' toebedacht (als eerbetoon aan de echte Heisenberg).
• Nu bestaat er in de quantum mechanica een fameus dilemma, opgesteld door de beroemde fysicus Schrödinger, dat bekend staat als ‘Schrödingers Kat’. Het wordt als volgt omschreven in The Dancing Wu Li Masters van Gary Zukav (voor de Nederlandse vertaling schreef Kousbroek de inleiding): ‘A cat is placed inside a box. Inside the box is a device which can release a gas, instantly killing the cat. A random event (the radio-active decay of an atom) determines whether the gas is released or not. There is no way of knowing, outside of looking into the box, what happens inside it. The box is sealed and the experiment is activated. A moment later, the gas either has been released or has not been released. The question is, without looking, what has happened inside the box.’ (Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981)
• Schrödinger heeft met zijn 'kat-paradox" uit 1935 de quantumparadoxen aan elkaar gelijmd tot een soort superparadox. Schrödingers kat staat nog steeds in het middelpunt van de wetenschappelijke belangstelling. In het gedachtenexperiment van Schrödinger wordt een kat in een gesloten doos gezet, waarin zich een apparaat bevindt dat een dodelijk gas kan laten ontsnappen. Dat apparaat wordt gestuurd door een soort geigerteller. Een radioactieve bron wordt zo afgesteld dat er een fifty-fifty kans bestaat dat de geigerteller radioactiviteit bespeurt. Het hangt dus volledig af of het gas zal ontsnappen of niet. Als de detector radioactiviteit bespeurt sterft de kat. Als de atmosfeer in de gesloten doos zuiver blijft zal de kat leven. Voor de waarnemers buiten de gesloten doos is het onmogelijk om te weten of de kat dood is zonder een kijkje in de doos te nemen. (NRC Handelsblad, 27/12/1984)
• De paradox van Schrödingers kat: leeft hij na een experiment of is hij dood? (De Volkskrant, 20/05/1989)
• De kat van Erwin Schrödinger is het beroemdste dier uit de natuurkunde, omdat ze tegelijk én levend én dood is, en omdat ze van zodra je ernaar kijkt óf levend óf dood is. Amerikaanse onderzoekers melden met trots dat ze er nu toch in zijn geslaagd het dier te zien sterven. Iets minder plastisch maar zoveel nauwkeuriger gezegd: ze namen de decoherentie van een gevangen beryllium-ion waar. (De Standaard, 24/01/2000)
• Tijdens de Argentijnse vuile oorlog van 1976 voerden de militairen in Buenos Aires een terreurbewind tegen de onschuld, aldus Nathan Englander. Het was voldoende om jong te zijn om opgepakt te worden. Een gesprek over de maakbaarheid van de identiteit en de twee bestaanstoestanden van Schrödingers kat. (De Morgen, 01/08/2007)
• Een kat zit in een doos, samen met een radioactieve stof, een flesje gif en een hamer. Vervalt een atoom van de stof binnen het uur, dan doet een geigerteller de hamer op het flesje vallen, komt het gif vrij en sterft de kat. Vervalt het niet, blijft de kat leven. Dat experiment, bekend als de kat van Schrödinger, had een proloog van Breaking Bad kunnen zijn, de Amerikaanse topserie die om een al even absurd gedachte-experiment draait: de sullige scheikundeleraar Walter White krijgt te horen dat hij terminale kanker heeft, ontpopt zich tot een meedogenloze drugsbaron en komt daar probleemloos mee weg. Of toch niet? (Focus Knack, 08/08/2012)
• In de quantumtheorie hebben deeltjes niet één vaste toestand, maar tegelijkertijd een aantal mogelijke toestanden. Eén van die toestanden wordt, volkomen toevallig, de uitkomst van een meting, als die wordt uitgevoerd. Vaak wordt het beeld gebruikt van Schrödingers kat die in een gesloten doos zit met een flesje gif en een quantumschakelaar. Zolang de doos dicht is, is onbekend in welke toestand de schakelaar staat waardoor de kat in feite tegelijk dood en levend is. Zodra de doos wordt geopend, is de kat óf dood óf levend. In quantumcomputers zijn geheugenbits in zo'n schizofrene dubbeltoestand, waardoor veel meer berekeningen tegelijk kunnen worden uitgevoerd dan met een gewone digitale computer met bits. (De Volkskrant, 17/10/2013)
• Het grappige, en ook wel frustrerende, aan het soort dates waarvan je niet weet of het dates zijn, is dat dit vaak net de beste dates zijn. Die paradox hoeft niemand te verbazen. De relevantie, de briljantheid, van Schrödingers kat ligt natuurlijk ook precies in dat moment van onwetendheid. Het punt is niet of de kat zich nog bij ons op aarde bevindt of rijstpap met een gouden lepel aan het eten is, maar net dat we haar toestand op dat ogenblik onmogelijk kunnen bepalen. (De Standaard, 09/10/2021)
• Als tiener was Dara Ó Briain een bolleboos die dweepte met Op zoek naar Schrödingers kat, een boek over quantumfysica van John Gribbin, en Stephen Hawkings iconische werk Een korte geschiedenis van de tijd. (Knack, 08/06/2022)
• Over de ware toedracht van de keuze voor het ‘Ibis budget Brussels South Ruisbroek', is nog altijd geen klare wijn geschonken. Zo zegt staatssecretaris Nicole de Moor (CD&V) niet op de hoogte te zijn geweest van het plan, maar was haar kabinet er wel bij op de beslissende vergadering. Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS) zou dan weer niet geweten hebben dat het hotel in Vlaanderen lag, maar tegelijk de gouverneur van Vlaams-Brabant op de hoogte hebben gebracht. Verschillende partijen waren dus wel en tegelijk niet op de hoogte – Schrödingers kat is er niks tegen. (Bruzz, 21/02/2023)
• Natuurlijk klinkt 16,2 microgram als weinig, maar naar quantummaatstaven is het gigantisch. Het kristalletje bestaat uit zo'n honderd biljard atomen, 100.000.000.000.000.000, een 1 met - tel ze maar - 17 nullen. En dat terwijl de vorige recordhouder 'slechts' zo'n tweeduizend atomen in superpositie wist te brengen. Met dit experiment beginnen fysici zelfs de grens te benaderen van een van de beroemdste gedachtenexperimenten uit de natuurkunde: dat van 'de kat van Schrödinger'. (De Volkskrant, 27/05/2023)
• Stop een kat in een doos met een flacon vergif en doe die doos dicht, zei Schrödinger. Zolang je de kat niet kan zien, weet je niet of het dier dood of levend is. Sterker: zolang je alleen die dichte doos ziet is de kat dood én levend, allebei: de kat verkeert in twee staten tegelijk, in superpositie – net als de deeltjes waar de quantumcomputer zo snel mee rekent. Pas wanneer je de doos opent, vervalt de kat in een van de twee mogelijke toestanden, dood of levend, en wel omdát je de doos opent, omdát je kijkt. Dat, weet Billy inmiddels, is de basis van de quantummechanica, ook wel de wetten die de echte wereld beschrijven. (De Volkskrant, 21/11/2024)
• De bekendste illustratie van het meetprobleem is Schrödingers kat. Erwin Schrödinger had zelf het fundament gelegd voor de kwantummechanica door de ontwikkeling van golven in een formule te vangen, de Schrödingervergelijking. Aan de hand daarvan kan vooraf de waarschijnlijkheid worden vastgesteld dat een meting van die golf een bepaalde uitkomst zal hebben. (Trouw, 18/01/2025)
• Voor Trump zijn tarieven als Schrödingers kat (een gedachte-experiment uit de kwantummechanica): ze zijn op hetzelfde moment zowel permanent als onderhandelbaar. Zoveel willekeur, daar kan je als bedrijfsleider niets mee. (De Tijd, 09/04/2025)
• Er bestaat een beroemd gedachte-experiment, uitgevonden door de natuurkundige Erwin Schrödinger, dat erop neerkomt dat een kat in een metalen kist tegelijk levend en dood kan zijn. Zolang de doos gesloten blijft, weet niemand hoe het met de kat gaat. Beide opties - leven en dood - zijn altijd even waar, waardoor Schrödingers kat het symbool geworden is voor fundamentele dubbelzinnigheid. Het standpunt dat de federale regering heeft bereikt over de erkenning van de Palestijnse staat, wat een van de gevoeligste aspecten is van het Gaza-akkoord, zit in hetzelfde register als die kat. (De Standaard, 03/09/2025)
