(eind 19e eeuw) (< Fr. le Marcel) (Vlaanderen, inf.) onderhemdje; mouwloos T-shirt, gemaakt in wol en gedragen om het bovenlichaam warm te houden. In Nederland een ‘singlet’ genoemd, in Suriname een onderborstrok. Vgl. het Engelse ‘tank top.’ Het kledingstuk werd in de 19e eeuw gefabriceerd door de Franse onderneming “Etablissements Marcel”. Volgens Colette Guillemard (Les mots du costume. 1991) gaat het om een merknaam. Tijdens de eerste wereldoorlog maakte het deel uit van de outfit van de frontsoldaten. Populair geworden dankzij o.a. de Franse wereldkampioen boksen en grote liefde van Edith Piaf, Marcel Cerdan. Maar ook Marlon Brando maakte er furore mee in ‘A Streetcar Named Desire'. Vroeger ook wel eens geassocieerd met Onslow uit de populaire televisieserie ‘Keeping Up Appearances’. Voor een mogelijke herkomstverklaring zie laatste citaat (2023). De Nederlandse benaming of verkleinvorm is wellicht veel later ontstaan. Het woord komt nog niet voor bij Walter de Clerck (Nijhoffs Zuidnederlands Woordenboek. 1981). Pas vanaf de jaren negentig van de twintigste eeuw komt het met regelmaat in pers en literatuur voor. Sinds 2006, wanneer de 'marcel' zijn herintrede doet, wordt het hippe kledingstuk vooral gekocht door festivalgangers en mensen die aan powertraining doen. Ook mannelijke daders van huishoudelijk geweld dragen in politieseries meestal zo'n groezelig onderhemd. Denken we maar aan James Gandolfini, de maffieuze Tony Soprano uit The Sopranos. Volgens Marcel Grauls (zie citaat 2001) was 'Marcel' in Frankrijk ook de benaming voor een bepaalde haargolf (gelegd met een krultang) . Dit eponiem verwees naar de Franse kapper Marcel Grateau (1852-1936). 'Marcel' voor een onderhemdje stond volgens Grauls gewoon als de naam voor de gemiddelde Fransman. In Amerika wordt het onderhemd in de volksmond een 'wife beater' genoemd omdat het kledingstuk verwijst naar huiselijk geweld. Volgens de Amerikaanse pers zou deze naamgeving teruggaan tot 1947. Een man uit Michigan werd toen gearresteerd voor de moord op zijn vrouw. Zijn foto met het onderschrift 'the wife beater' ging toen het land door. De term werd geassocieerd met de kleding van de man: een wit marcelleke. In 2023 werd op TikTok een vrouwvriendelijk alternatief voor deze naam naar voren geschoven, nl. 'wife pleaser'.
• Ze bedacht zich. Uit vrees voor 's mans gezondheid betrok ze Willem toch in de test. Met één reserve toch: Anja speelde het tactisch, en zette Willems favoriete BBC op. Met, jawel, op dat uur, een tuindersprogramma, opgeluisterd door anglicaanse koorgezangen. Nestelde zich - na inname zondag, klokslag 19 uur - in de enige eenpersoonsfauteuil in het salon. In geitenharen sokken, een groene opgewolde pyjamabroek, een vergeeld Marcelleke (wollen onderlijfje uit de jaren stillekes). (De Morgen, 16/06/1998)
• Naast blote voeten is witte kledij wat je nodig hebt als je capoeira wil doen: een wit T-shirt, of een wit marcelleke, en een ruime witte broek. (De Morgen, 16/06/1999)
• Een vrouwelijke fan vraagt Drulovic om een handtekening op haar 'marcelleke'. (Gazet van Antweren, 17/06/2000)
• Kijk naar de reclame: overal mannen met getrainde lichamen. Bovendien zijn heren ook steeds modebewuster. Net als bij dames speelt ook bij hen het ondergoed dus een grotere rol. Het is onbetwistbaar een modeartikel geworden." Of dacht u dat de retour van het marcelleke , onder meer op het strand en in de disco, puur toeval is? (Weekend Knack, 28/11/2001)
• (Marcel Grauls: Mijn naam is haas. Hoe historische figuren in het woordenboek belandden. 2001)
• Met zijn omstreden getuigenis redde Kazan zijn filmcarrière. In de jaren vijftig vierde hij de ene triomf na de andere: de legendarische filmversie van A streetcar named desire (met Marlon Brando's torso in een marcelleke, ,,Stella'' kreunend); opnieuw Brando in Viva Zapata; een tweede dubbelslag -- beste film én beste regie -- bij de oscars voor On the waterfront (1954); James Deans beste filmrol in de John Steinbeck-verfilming East of Eden; en de toenmalige schandaalfilm Baby Doll. (De Standaard, 30/09/2003)
• Een 'marcelleke', een T-shirt dat zijn beste tijd heeft gehad en een gescheurde jeans, model 'patattenzak'. Het zijn de outfits waar David Beckham zich bij voorkeur in vertoont. (Het Laatste Nieuws, 17/01/2004)
• ,,Meestal ben ik vrij sportief gekleed: boots, jeans en een T-shirt. Op het podium draag ik een marcelleke en een kostuum. Tijdens de voorstelling durf ik wel eens wat kledingstukken uit te trekken, dus de kostuumvest heb ik meestal niet lang aan.'' (Het Nieuwsblad, 08/04/2006)
• Maar waar komt de naam 'marcel' vandaan? Over de mogelijke oorsprong doen een hele rist verklaringen de ronde. Volgens Agnes Goyvaerts, moderedactrice van deze krant, zou marcel al in de negentiende eeuw een merknaam geweest zijn van wollen onderhemden. "Die werden speciaal gemaakt voor de sjouwers in de Parijse Hallen om hun onderrug warm te houden, maar hun bewegingen niet te belemmeren." (De Morgen, 26/07/2006)
• De 40 heren die gekleed in een marcelleke hadden geholpen om de laatste ster binnen te halen, kregen tot slot nog een ode van de zangeres. Ze zong heel gemeend: Alle mooie mannen zijn zo lelijk, als ik jullie zie. (Het Nieuwsblad, 27/06/2007)
• Voor Marcia Cross had ik een 'marcelleke' bij. Ze heeft het meteen aangetrokken en vond het geweldig! (Het Laatste Nieuws, 30/04/2008)
• Ge moet toch niet in een marcelleke het weer staan te voorspellen, quand même?! (AnnCeurvels: Weer. 2010)
• Maar zij behoort een ander toe, en al draagt Jonas continu een marcelleke, toch is hij een goeie gozer, achter wiens vriendin je niet aan gaat… (Herman Brusselmans: Mogelijke memoires. 2013)
• Ik legde uit: 'Een Marcel is een onderhemd. Uitgevonden door een noeste werker in de Parijse Hallen in de jaren zestig van denegentiende eeuw. Gewoon de mouwenvan een trui afgeknipt. Gaf hem wat meer bewegingsvrijheid. (Aristide von Bienefeldt: De avonturen van mijn rode flesje. 2014)
• Heimwee ook naar de jaren negentig waarin de naamloze ik-persoon losbreekt uit het pantser van zijn katholieke jeugd en zich in een 'marcelleke' (Vlaams voor een nauwsluitend hemd) in het hippe leven van Ant werpen stort. (Provinciale Zeeuwse courant, 10/05/2014)
• Ik kies een grijze jeansrok en een marcelleke. Ja, daar heb ik zo lang over moeten nadenken. (Eva Daeleman: Factor 25. 2015)
• André Dumoulin had een korte broek en een marcelleke aan, zijn vrouw was keurig gekapt, had slanke vingers en een rustige, bijna berustende blik in haar ogen. (Pieter Aspe: Import. 2016)
• Mannelijke zonverschrikkers, eveneens talrijk, dragen een geruite short met zakken op de zijkant en een marcelleke. (Jani Kazaltzis: Wat zou Jani zeggen? 2019)
• Hij viste een onderbroek en een marcelleke uit de wasmand, rook eraan. (Louis van Dievel: Witte oren. 2021)
• Bij veel mannen zit het al jaren als zweetdief verstopt in de schaduw van het overhemd, maar het populairste kledingstuk vandaag is het onderlijfje. Het is te zeggen: - prijskaartje 320 euro - staat op één in het jongste rapport van onderzoeksbureau Lyst dat peilt naar internationale modetrends. Hoe komt dat mouwloze, spannende kledingstuk dat elke kleerkast bovenaan in z'n kleerkast heeft liggen aan de naam ‘marcelleke'? Er zijn twee hypotheses. Eerst de leukste. De Franse bokser Marcel Cerdan kreeg het er in de jaren 30 van de vorige eeuw tijdens trainingen altijd flink van op z'n heupen als z'n spierballen te strak gespannen zaten in een shirt. Waarop de wereldkampioen - ook de grote minnaar van zangeres Édith Piaf - er op een dag gewoon de mouwen af sneed en de wereld met een paar snijbewegingen het marcelleke schonk. Een andere, plausibelere verklaring is dat we het marcelleke te danken hebben aan de heftrucks van de 19de eeuw: duizenden magazijniers die aan de Halles de Paris dag in dag uit loodzware goederen moesten laden en lossen. Dat deden ze in weer en wind en dan zit een wollen trui niet echt supercomfortabel. De collega's keken eerst vreemd op toen er eentje op de idee kwam om de mouwen van zo'n trui thuis te laten, maar ze volgden al snel. Een zekere Marcel Eisenberg, met een gelijknamig textielbedrijf in Roanne, hoorde ervan, bracht ze eerst in wol en later in katoen op de markt. Et voilà. De sprong van praktisch naar modieus kledingstuk maakte het witte lijfje dankzij het witte doek. Marlon Brando in ‘A Streetcar Named Desire', Yves Montand in ‘The Wages of Fear' zowel als Robert De Niro in ‘Raging Bull': in hun marcelleke zagen de acteurs er stuk voor stuk stoer en rebels uit. (Het Laatste Nieuws, 26/07/2023)
