(1721) (zeem.) matroos, schepeling. Ook als collectieve benaming voor het scheepsvolk. Vgl. Eng. Jack Tar. Zegswijze: Maatjan is knap, maar Janmaat is knapper: een matroos kan sneller klimmen dan een tijger (Mal. matjan). Voor een matroos kennen we ook de benamingen bakpoot*, buitelaar*, dekhaas*, Jan (4)* en pikbroek*.
• Wel zie, Juffertje, als zy zo boven myn hoofd, met haar Meiden en Schoonmaaksters, aan de gladde kassen staat te boenen en te schrobben, is het of Janmaat den heelen orlement op het dek sleept. (Betje Wolff en Aagje Deken: Historie van den heer Willem Leevend. 1784)
• janmaat, z.n.m. – Jan is de naam, waarmede men hier te lande in ’t algemeen iedereen noemt, wiens naam men niet kent: en Jan is by uitnemendheid de naam, dien men aan het scheepsvolk kollektief genomen geeft.
Spreekwijze: Maatjan is knap, maar Janmaat is knapper. (Een matroos is vlugger dan een tijger, die in ’t maleisch matian heet). (Jacob van Lennep: Zeemans-woordenboek. 1856)
• Dat Bom! is 't nootschot, en dat akelig geluid, dat ze aan 't eind maken, is 't geschreeuw van Janmaat en de passagiers, die naar de haaien gaan.. (Justus van Maurik: Uit één pen. Novellen en schetsen.1886)
• De janmaat voelde zich beledigd, smeet grote woorden in het rond, sloeg met de vuist op tafel dat de potten bier er van rinkelden, en ... en lachte dan weer met de anderen mee. (Johan Fabricius: De scheepsjongens van Bontekoe. 1923)
• Janmaat kreeg een oorlam en scheurbuik. (Piet Bakker: Holland ze zeggen je bent maar zo klein. 1942)
• Maar de Jantjes die, uit hoofde van hun beroep, geschoold waren in de krijgslist, hadden in een wei naast het meetingterrein naar de rode spreker staan luisteren met een staatsgevaarlijke aandacht en hemeltergende gemoedelijkheid. En nog was de dag niet om en het repertoire van Janmaat niet uitgeput geweest. (Willem van Iependaal: Vaste koers. 1949)
• Aan de schipper kan men merken, dat hij beter thuis is onder de Janmaats aan boord dan in dit deftige gezelschap. (K. Norel: Janmaats en sinjeuren. 1949)
• Javathee. Het woord blijft haken, duizenden kistjes Javathee werden ieder jaar naar patria gestuurd, als kerstpresentje voor thuis, met de beste wensen van Janmaat in de Oost. (Catalijn Claes: De weg die wij gaan. 2015)
