(17e eeuw) (ook: Franse kwaal) (euf.) benaming voor syfilis. In Italië: 'morbo gallico'. Reeds bij Bredero. De Fransen noemden het overigens de 'Spaanse ziekte' of de 'Poolse plaag'. Engelssprekenden, die niet willen onderdoen om slechte dingen naar hun vijanden te vernoemen, kennen de termen 'malady of France' (o.a. bij Shakespeare, Henry V) en 'French ache (gout, sickness)' (de Franse pijn). 'Frenchified' (letterlijk: verfransd) betekende: aangetast door syfilis. De Fransen hebben de reputatie dat ze alleen aan l'amour denken. De zondebok voor syfillis werd ook steeds in het buitenland gezocht.
• Eenige Françoisen, die niet lyen konnen dat men dit euvel de Fransche ziekte naamt. (J. de Brune: Wetsteen der Vernuften. ca. 1648, geciteerd in WNT)
• Daar zijn er met zweren overdekt en met het gezicht aangevreten door de Franse ziekte. (Rogier van Aerde: Stenka Razin. 1948)
• Er bestond geen autoriteit op dit gebied, de Ouden wisten niets van de Franse ziekte af; daarom was het mensdom er nu weerloos aan uitgeleverd. ... (Simon Vestdijk: De vuuraanbidders. 1958)
• De Italianen noemden de syfilis de „Franse" ziekte, de Fransen spraken bij voorkeur van de „Poolse" plaag, en zo verder. (Jan Hendrik Berg: Het menselijk lichaam: een metabletisch onderzoek, Volume 1. 1959)
• Daarom trokken ze zo ver, op zoek naar Jezus' graf, plundering en syfilis, de zogeheten Franse ziekte. (Jan Willem Holsbergen, Rudolf J. Geel: Met een flik in bed. 1966)
• Bovendien was hij elegant en buitengewoon knap van voorkomen; maar hij kwam bij ik weet niet meer welke bisschop vandaan en zat onder de Franse ziekte. ... (Benvenuto Cellini: Het leven van Benvenuto Cellini. 1969)
• 'De Franse ziekte' was de Italiaanse aanduiding van syfilis. Met karren vervoerde de politie de hoeren naar de ziekenhuizen. (Sietske Altink: Huizen van illusies: bordelen en prostitutie van Middeleeuwen tot heden. 1983)
• Terwijl de wagen opgeladen werd mocht de boer in de stal even op het wijf. Hij had dan meestal wel de Franse ziekte na een paar dagen, want die goedkope hoeren hadden vaak de besmetting, die kregen ook van alles over zich heen. (Jan Cremer: De Hunnen. 1983)
• Kerk en staat hebben dat stelselmatig willen ontkennen en saboteren, maar tevergeefs, want de klant laat zich niet afschrikken. Niet door de angst voor de ‘Franse ziekte’ -zoals de syfilis werd genoemd in de negentiende eeuw- en nu niet door de AIDS-dreiging. (Haagse Post, 31/01/1987)
• Venerische ziekten, zoals syfilis, werden vaak aangeduid als de 'Spaanse' of de 'Franse' ziekte (respectievelijk lues hispanica of morbus gallicus), ... (Herman Frederik Johan Horstmanshoff: De Pijlen van de pest: pestilenties in de griekse wereld. 1989)
• Vuile rotzak, schreeuwden de albino’s, dan zul je ook de gore Franse ziekte wel in je lijf hebben, smerige kinderneuker, onze zus besmetten met je vuile ziekte, we gaan je afmaken. (Jan Cremer: Wolf. Het autobiografische verhaal uit De Hunnen. 1993)
• Meiden met de Franse ziekte, die zich dagelijks moesten melden bij de tent voor het ziekenhuis.... (Jan Cremer: Wolf. Het autobiografische verhaal uit De Hunnen. 1993)
• In de zeventiende en de achttiende eeuw praatte je niet over syfilis en wie dat toch deed, sprak eufemistisch van 'de Franse ziekte'. Door deze geheimzinnigheid heeft de epidemie zich decennia lang kunnen verspreiden en duizenden slachtoffers gemaakt. (NRC Handelsblad, 05/05/1993)
• ... was ook de gevreesde kruisvaarders- ziekte de grens overgekomen, de Gallische ziekte, de Franse ziekte genaamd door de boeren in Twente. ... (Jan Cremer: De Hunnen. 1998)
• Niet alleen Maupassant, ook Charles Baudelaire, Jules de Goncourt, Alphonse Daudet, Vincent van Gogh, Charles Gounod en Henri de Toulouse-Lautrec hebben af te rekenen gehad met de kwalijke gevolgen van wat in die dagen de Franse ziekte wordt genoemd. (Bart Van Loo: O Vermiljoenen Spleet! Seks, ertiek en literatuur. 2010)
• (Robert Henk Zuidinga: Dit staat er. Columns over taal en letteren. 2016)
• De Franse kwaal. Ziekte, de 19e-eeuwse benaming voor syfilis. Ook in Italië bekend als de ‘Franse Ziekte’ en in Frankrijk grappig genoeg als de ‘Engelse Ziekte’. Fransen spraken ook wel gewoon over la maladie, maar die vage term lijkt sinds de jaren ‘90 gereserveerd voor aids. Engelssprekenden, die niet slechte dingen ook graag vernoemen naar hun vijanden, kennen de termen ‘malady of France’ (o.a. in Henry V van Shakespeare) en ‘French ache’ (de Franse pijn). ‘Frenchified’ (letterlijk ‘verfranst’) betekende: aangetast door syfilis. (www.frankrijk.nl, 12/05/2019)