(1991) (euf.) zwartwerker of fraudeur. CDA-minister Hirsch Ballin (in het kabinet Lubbers-Kok) heeft de uitdrukking ‘calculerende burger’ voor een ‘kruimelfraudeur’ weliswaar populair gemaakt, maar in feite werd ze gemunt door Godfried Engbersen, hoogleraar in de sociale wetenschappen in Utrecht en sociologisch onderzoeker van het gedrag van bijstandstrekkers.
• Het onzichtbaar gesloten sociale contract van de nationale samenleving blijkt niet goed te werken, sterker: steeds minder personen voelen zich nog contractpartij. De morele grondslag van een rechtsbestel wordt overwoekerd door een calculerende burger, die zich aan de wetten houdt als het uit komt en zich er niet aan houdt, als het even niet uit komt of als het regelrecht voordeel oplevert. (C.J.M. Schuyt: Op zoek naar het hart van de verzorgingsstaat. 1991)
• Het neokapitalisme predikt ook dat resultaat behalen, scoren, belangrijker is dan je aan de regels houden. ‘Bedrijfsmatig werken’ heet dat. Regels van andere overheidslagen of -departementen legt men naar eigen believen uit, want wie dat niet ziet, slaat nog geen deuk in een pakje boter. Zo ontstaat er naast de calculerende burger een calculerende overheid, die zich even graag van kunstgrepen bedient om belasting te ontwijken of subsidie te ontvangen als het bedrijfsleven. (Hollands Maandblad. Jaargang 1992)
• De Bondspresident zou er goed aan doen eens zijn eigen familieverleden te verwerken voor hij anderen de les leest over de politiek als pure machtstrijd en de neiging van de calculerende burger tot verheerlijking van het eigenbelang. (Elsevier, 20/03/1993)
• De ene burger calculeert en de andere heeft niets te calculeren.
(Vrij Nederland, Terzijde, 08-02-1997)
• We mogen blij zijn dat we de calculerende burger kunnen binnenhalen, want hij is zelfstandig en 'mondig', en kan dus zijn eigen boontjes doppen zonder dat de overheid zich er steeds mee bemoeit. (Herman Vuijsje: Correct. 2010)
• Sinds de jaren tachtig hebben de kabinetten doelbewust gekozen voor een calculerend systeem. En een overheid die steeds strenger en zakelijker gaat controleren, kweekt een steeds sterker calculerende burger. (De Volkskrant, 14/02/2020)
• Sinds de aanvraag op de mat is geploft bij minister Carola Schouten van landbouw, is het duidelijk: de koning is ook maar gewoon een calculerende burger. Hij heeft drie subsidies voor natuurbeheer aangevraagd waar hij recht op heeft, maar heeft één subsidie bewust laten vallen. (Trouw, 01/12/2021)
• Dat beperkte mensbeeld klopt van geen kanten, meent Chang. Compassie, genegenheid, medemenselijkheid zitten ook in onze natuur. We zijn collega's, buren, lid van de sportvereniging, inwoners van een land en bewoners van de aarde en hebben gemeenschappelijke verantwoordelijkheden en doelen, waar het neoliberalisme geen oog voor heeft. Omdat het alleen die ene smaak kent: de calculerende burger. (Trouw, 18/03/2023)
