(18e eeuw) (inf. en bel.) in kwade handen gevallen zijn; slecht behandeld, bedrogen worden. Veel Nederlanders hebben blijkbaar een negatief beeld van de Turken. Dat blijkt uit het groot aantal uitdrukkingen die verwijzen naar deze bevolkingsgroep. In de jaren tachtig van de twintigste eeuw werd Van Dale hiervoor bekritiseerd maar de hoofdredacteurs verklaarden de opnamecriteria van het woordenboek. Bekende uitdrukkingen dienden en dienen vermeld te worden, ook al kunnen ze kwetsend zijn voor sommige mensen. Het gebruik ervan dient wel ontmoedigd te worden. Vgl. aan de heidenen overgeleverd zijn (ontleend aan de bijbel); aan de joden overgeleverd zijn.
• De Drusen, door deeze vreemde Troepen te ondergebragt, verlooren allen moed en veerkragt, en vervielen tot den vernederdsten staat. Fakreddin, niet magtig het geleden verlies te boeten, door zyne overwinnende Vyanden vervolgd, verschool zich in een hol, tot hy, ten laatsten, verraaden, aan de Turken overgeleverd, en door hun te Constantinopole onthoofd werd, onder de Regeering van amurath den IV. 't Was deeze Emir, die, staande de langduurige Oorlogen met de Porte, alle de Zeehavens in Syrie verwoestte, om te beletten, dat de Turksche Galeiën aldaar landden. (Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787)
• Daar ben ik dan zoo goed als aan de Turken overgeleverd. (Janus verrezen. 1795)
• Maar komt hij bij de regte maats, bij de tafelbroêrs, zijne zoogenaamde Lieve, Bijzondere, Getrouwe, daar is hij zoo welkom als de eerste dag in de vasten, en in alle manieren aan de Turken overgeleverd, die fcheeren met hem in het openbaar den gek, zij wenschen den vriend geluk dat hij 'er zoo heelhuids is van afgekomen… (Twee redevoeringen of zoogenaamde voorleezingen, veelal in Hollandsche spreekwoorden gedaan in het letterlievend genootschap Doctrina et amicitia. 1795)
• Hij is aan de Turken overgeleverd. (P.J. Harrebomée: Spreekwoordenboek der Nederlandsche taal. 1858-1862)
• Aan de heidenen overgeleverd zijn. Eene aan den Bijbel ontleende zegswijze, om aan te duiden, dat men in handen gevallen is van onmeedoogende, onbarmhartige menschen. Zie Matth. 20 vs. 19 en Luc. 18 vs. 32, waar Jezus aan Zijne discipelen o. a. verkondigt, dat hij aan de heidenen zal overgeleverd worden. Vgl. de synonieme uitdr. aan de Joden (of aan de Turken) overgeleverd zijn; fr. être livré aux bêtes (?); hd. in des Teufels Küche geraien sein; eng. to befallen into bad hands, into hucksters’ hands. Zie no. 591. (F.A. Stoett: Nederlandsche spreekwoorden en gezegden verklaard en in het Fransch, Duitsch en Engelsch vertaald. 1912)
• „Had dat kind met rust gelaten!... Jij hebt 'r schichtig gemaakt met je verliefde apenstreken en nou Loe weg is, dacht ze natuurlijk dat ze aan de Turken overgeleverd was. (A. Roothaert: Onrust op Raubrakken. 1935)
• Hij is aan de Turken overgeleverd. (Joh. H. Mooyman: 15000 spreekwoorden, uitdrukkingen en zegswijzen. 1949)
• Het .begint al in het woordenboek.' Sla het er maar op na. „Er uitzien als een Turk" staat daar synoniem voor “er erg vuil uitzien";' „Aan de Turken overgeleverd zijn" betekent „slecht behandeld, bedrogen, mishandeld worden". Zo werk je van hogerhand discriminatie in de hand. (De Telegraaf, 16/05/1983)
• Waarschijnlijk is deze positie van Turken mede veroorzaakt door de Westeuropese geschiedenis. Ze waren het laatste niet-Europese volk, dat een serieuze bedreiging vormde voor Europa. Nog in 1683 belegerden ze Wenen. Daarna zat de angst er diep in, wat blijkt uit zegswijzen als zo zwart als een Turk ‘vuil zijn’ en aan de Turken overgeleverd zijn ‘mishandeld worden’. (Hollands Maandblad. Jaargang 1984)
• Voor de buitenlanders in ons land is een heel arsenaal woorden verzonnen. Scheldwoorden vooral. Voor Turken 142, voor Marokkanen 22 en voor Surinamers en Antillianen 197. Voordat de Turken hier naartoe werden gehaald was Turk al een scheldwoord. Hij ziet er uit als een Turk. Aan de Turken overgeleverd zijn, dat wil zeggen, aldus Van Dale in 1954, slecht behandeld, bedrogen, mishandeld zijn. (Arendo Joustra: Spraak (onder ps. Kees Honte). 1986)
• Een Nederlander van Turkse afkomst heeft bij de politie van Krimpen aan den IJsel een schriftelijke aanklacht ingediend tegen de makers van het Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, beter bekend als de Dikke Van Dale. De 25-jarige man voelde zich in zijn eer gekrenkt door enkele uitdrukkingen die onder het trefwoord 'Turk' verschenen. Zo vindt C. Sofuoglu dat de uitspraken 'aan de Turken overgeleverd zijn' (slecht behandeld worden), 'aangaan als een Turk' (razen, tieren), 'eruitzien als een Turk' (er erg vuil uitzien) en 'rijden als een Turk' (slecht autorijden) niet door de beugel kunnen. (De Morgen, 25/10/2000)
• Momenteel gaat de discussie over uitdrukkingen als: aangaan als een Turk (heftig uitvaren, razen, tieren), aan de Turken overgeleverd zijn (slecht behandeld, bedrogen, mishandeld worden), eruit zien als een Turk (er erg vuil uitzien) en rijden als een Turk (slecht rijden). 't Is een wonder dat die klacht al niet eerder werd ingediend. (De Standaard, 08/09/2001)
• Ook andere bevolkingsgroepen krijgen ervan langs. Zo heb je 'jodenstreken' en 'jezuïetenstreken'. Ook niet echt flatterend, al krijgt de een er al iets meer van langs dan de ander. Jezuïetenstreken zijn volgens Van Dale gemene, huichelachtige streken, jodenstreken dan weer bedrieglijke, gemene streken. En wat met 'aan de Turken overgeleverd zijn'? Dat heeft een lid van die gemeenschap drie jaar geleden al tevergeefs geprobeerd te schrappen. (De Morgen, 19/07/2002)
