De Griekse woorden ‘idea’ en ‘eidos’, die praktisch synoniem zijn en etymologisch in verband staan met het Griekse woord voor ‘zien’, hebben oorspronkelijk wellicht ‘zichtbare vorm’ betekend maar kregen in de tijd van Plato de betekenis ‘aard’, ‘essentie’, ‘soort’. De Ideeën van Plato waren niet- materiële objecten buiten de geest, maar voor de geest kenbaar. De vertaling ‘Vorm’ wordt daarom vaak als minder misleidend beschouwd. (Vgl. universalia, vorm.) Plato overwoog maar verwierp de opvatting dat de ideeën iets in onze geest zijn. Dit was wel de opvatting van sommige Stoïci, maar in latere Griekse en middeleeuwse geschriften ging men ideeën vaak lokaliseren in de geest van God.
Bij vele moderne filosofen speelt ‘idee’ als technische term een belangrijke rol in hun systeem. Het wordt, soms bij een en dezelfde filosoof (met name bij Locke), in vele betekenissen gebruikt, maar bijna altijd voor iets in of betrekking hebbend op de geest.
Enkele van die betekenissen zijn: wat ons in een ervaring onmiddellijk voor de geest staat (sensum, gevoel); wat ons voor de geest staat wanneer we nadenken, ons herinneren, ons iets voorstellen (beelden), bij introspectie; wat de geest van de ervaring bewaart, of in zichzelf aantreft, of op verschillende manieren uit eenvoudiger ideeën construeert (ons idee van rood, van kleur, van dankbaarheid, van getal); zaken als deze laatste maar dan door verschillende mensen gedeeld (‘het’ idee van rood); een kwaliteit in een object die ervaringen teweegbrengt (zelden; een enkele maal bij Locke); de betekenis van een woord; de subjectieve associaties bij een woord, in tegenstelling tot de betekenis ervan (Frege); een ‘noodzakelijk redebegrip’ waarmee geen object van de ervaring correspondeert (Kant, gebaseerd op Plato). Bij
Hegel is de ‘idee’ zoiets als het globale patroon of doel in het heelal. In de esthetica wordt ‘idee’ soms in Platonische zin gebruikt voor dat wat een kunstwerk beoogt te belichamen of na te bootsen. Zie ook Hume .
Omdat de term zo meerduidig is, vooral wat betreft het onderscheid tussen dateerbare zaken (sensum, beeld, enzovoort) en logische betekenissen (de betekenis van een woord, ‘het’ idee van... enzovoort), heeft men in technische contexten ‘idee’ vervangen door meer specifieke termen als ‘sensum’, ‘beeld’, ‘begrip’.
Over aangeboren ideeën zie A priori .
I. Hacking, Why Does Language Matter to Philosophy ?, 1975. (Bespreekt het gebruik van ‘idee’ in de 17de eeuw.)
F.H. Bradley, Principles of Logic, 1883, 2de (herziene) uitgave 1922. (Het eerste hoofdstuk, gebaseerd op een idealistisch standpunt, bekritiseert de verwarring die voortkomt uit de meerduidigheid van ‘idee’.)
