symbool Bi, atoomnr 83, atoomgewicht 209 00, s.g. 9,78, sm.pt 271,3 gr., k.pt 1450 gr., is een metallisch element uit de vijfde kolom van het periodieke systeem. In de natuur komt het in zuivere toestand, gedegen, voor o.a. in Peru, Bolivia, Saksen; verder als bismuthiniet of bismuthglans, Bi2S3 , op deze zelfde plaatsen.
Uit dit laatste wordt door roosten het oxyde verkregen, dat met koolstof tot metaal wordt gereduceerd. Uit bijproducten van de lood- en koperraffinage wordt langs de natte weg bismuth verkregen. De voornaamste producenten zijn Peru, Bolivia, vervolgens China, de V.S., Rhodesië, Duitsland, Spanje en Japan. Het jaarlijkse gebruik beliep voor Wereldoorlog II nog geen 1000 ton.Het element was reeds in de 15de eeuw bekend, maar werd nog lang verward met lood en tin. Het is bros, met kristallijne breuk en een rose glans. Het is een slechte geleider voor electriciteit en voor warmte, en zet uit bij het stollen. Wegens deze laatste eigenschap, gepaard gaande met het lage smeltpunt, wordt het gebruikt voor het maken van afgietsels van houtsneden en stereotypieplaten. Het is een belangrijke component in legeringen met zeer laag smeltpunt, o.a. met de volgende samenstellingen (in gewichtsdelen):
Bis-
muth Lood Tin Cad-
mium sm.pt
Newton 50 31,25 18,75 98 gr.
Rose, D’Arcet 50 25 25 94 „
Wood 50 25 12,5 12,5 70 „
Lipowitz 50 27 13 10 70 „
Door toevoeging van kwik kunnen nog lagere smeltpunten worden bereikt, bijv. een amalgaam van 100 delen Rose-metaal met 250 delen kwikzilver heeft een sm.pt van 45 gr. C. en wordt gebruikt voor het afgieten van anatomische praeparaten.
Deze legeringen worden toegepast als badvloeistof en in automatische sprinklerinrichtingen tegen brandgevaar, waarbij door het smelten van een afsluitende metaalprop de watertoevoer wordt vrijgemaakt. Legeringen van 8 delen bismuth met 5-30 delen lood en 3-24 delen tin met smeltpunten van 100 gr. tot 175 gr. worden gebruikt als smeltveiligheden in stoomketels en voor brandmelders, ook als soldeer voor tinnen voorwerpen e.d. Sommige soorten lettermetaal (zie lood) bevatten ook enig bismuth. Toegevoegd aan lood en tin verhoogt het de hardheid.
Colloidaal bismuth (neotrépol, bismuthion) wordt gebruikt tegen syphilis.
Bismuthverbindingen
a. anorganische:
Bismuth verbrandt bij verhitting aan de lucht tot bismuthtrioxyde, Bi2O3 . Het ontstaat ook door verhitting van het nitraat of carbonaat. Het is een geel poeder, bismuthoker, dat wel aan glas en aan rode glazuren wordt toegevoegd. Het hydroxyde, Bi (OH)3 , slaat neer, wanneer ammoniak of loog wordt toegevoegd aan een oplossing van een bismuthzout. Bij verwarming op 100 gr. C. verliest het water en gaat over in BiOOH, bismuthylhydroxyde (in oliesuspensie als muthanol, bismuthdiasporal tegen syphilis, en ook met eiwitten als beschermende colloïden in water, als bismon en bismogenol). Hiervan zijn de basische zouten afgeleid te denken, terwijl de normale zouten als afgeleid van Bi(OH)3 kunnen worden opgevat.
Bismuthtrichloride, BiCl3 ontstaat door chloor over gesmolten bismuth te leiden of door het gepoederde metaal in koningswater op te lossen. Het is een vaste stof, hygroscopisch, die bij 230 gr. C. smelt en bij 447 gr. C. kookt. Het lost in weinig water wel op, maar bij verdunnen slaat er oxychloride BiO.Cl neer (parelwit in schmink, zomersproetenzalf e.d. cosmetica). Bismuthnitraat ontstaat bij het oplossen van het metaal in sterk salpeterzuur; bij verdunnen van de oplossing met kokend water slaat hier ook een wit onoplosbaar basisch bismuthnitraat neer, ongeveer van de samenstelling
2 BiO.NO3 + Bi(NO3) + Bi (NO3)3 + 3 Bi (OH)3
In de geneeskunde is dit product bekend als magisterium bismuthi. Het wordt bij maagzweer gegeven als pijnstillend middel en zuurbindend middel; het werkt ook stoppend bij diarrhee. Als pigment wordt het gebruikt in de cosmetica in schmink e.d. (blanc de fard, blanc d’Espagne).
Bismuthsulfide ontstaat als een zwart neerslag, wanneer H2S wordt geleid in een oplossing van een bismuthzout; het stemt overeen met het natuurlijke bismuthglans.
Men kent slechts enkele verbindingen afgeleid van vijfwaardig bismuth, zoals kaliumbismuthaat KBiO3 , ontstaande door oxydatie van bismuthhydroxyde in KOH; verder complexe verbindingen, zoals K(BiOF4).
b. organische
In later tijd hebben tal van bismuthverbindingen als geneesmiddelen toepassing gevonden, vnl. tegen syphilis e.d. Als zodanig kunnen worden genoemd bismogenol, basisch bismuth salicylaat in olie (dezelfde naam draagt ook een ander bismuthpraeparaat!) en trepol, bismuthyl kaliumnatrium tartraat (verg. braakwijnsteen, zie antimonium, antimoonverbindingen), en analoge verbindingen, verder oleobi, bismuth-oleaat, enz.
Als wondantiseptica zijn in gebruik: basisch bismuthgallaat (afgeleid van pyrogalluszuur, 3⋅4⋅5⋅trihydroxybenzoëzuur), onder de naam dermatol, hydroxojodogallaat als airol uit bismuthoxyjodide BiOJ en pyrogalluszuur en xeroform, een basisch-bismuthverbinding van tribroomphenol.
Bismuthverbindingen kunnen onder bepaalde omstandigheden tot vergiftigingsverschijnselen leiden.
PROF. DR J. A. A. KETELAAR
Lit.: Pharm. Weekblad 1098 (1924); J. L. Bray, Non-ferrous production metallurgy (New York 1941); C. H. Mathewson, Modern Uses of non-ferrous metals (New York 1935); Thorpe’s Dict. of appl. chem. I, 694.
