Waarheid. Van ouds luidt de nog altijd onbeantwoorde vraag: wat is waarheid? Gewoonlijk noemt men haar de overeenstemming van onze voorstellingen, denkbeelden en begrippen met de voorwerpen buiten ons. De kennis der waarheid is echter altijd subjectief of van onze persoonlijkheid afhankelijk. Immers om te bepalen, of die overeenstemming volkomen juist is, zouden wij de voorwerpen buiten ons volkomen moeten kennen, doch wij weten niet, in hoe ver onze kennis juist is, daar wij ons met de door ons zelven gevormde voorstellingen van die voorwerpen moeten behelpen.
Eene objectieve, voor allen geldende en alzoo onbetwijfelbare kennis der waarheid is alzoo voor den mensch eene onmogelijkheid. Men noemt voorts verschillende soorten van waarheden, bijv. wiskundige waarheid, welke als axioma (grondstelling) volkomen duidelijk is of op een axioma berust, — logische waarheid, gegrond op de besluiten der rede, — empirische of ervaringswaarheid, welke men verdeelt in physische, afgeleid uit de waarneming van verschijnselen, en historische, welke door getuigenissen uit het verledene wordt gewaarborgd, — en ideale waarheid, namelijk datgene, wat men voor waarheid houdt op het gebied van dicht- en schilderkunst enz. Door de redebegrippen van het goede, ware en schoone, komt men tot voorstellingen, welke met den naam van zedelijke waarheden worden bestempeld, terwijl bepaalde voorstellingen omtrent het Hoogste Wezen en omtrent’s menschen betrekking tot die onzigtbare magt als godsdienstige waarheden worden beschouwd.
