Malebranche (Nicolas), een Fransch wijsgeer, geboren te Parijs den 6den Augustus 1638, was van jongs af mismaakt en ziekelijk en dientengevolge menschenschuw. Op 22-jarigen leeftijd trad hij toe tot de congregatie van het oratoire en wijdde zich aan de studie der Bijbelsche geschiedenis en der Kerkvaders, totdat het geschrift van Descartes: „De Homine” eene bepaalde neiging tot de wijsbegeerte bij hem opwekte. Nadat hij de beginselen van Descartes jarenlang onderzocht had, gaf hij zijn beroemd werk: „De la recherche de la vérité (1674, 3 dln en later)” in het licht. Het baarde groot opzien, maar bezorgde hem ook talrijke tegenstanders, onder welke zich Arnauld („Des vraies et fausses idées, 1683”) en Bossuet bevonden.
Het doel van dit boek, hetwelk door Locke en Leibniz critisch onderzocht werd, was, de algemeene oorzaken der dwalingen, waaraan de menschelijke kennis blootgesteld is, psychologisch op te sporen, en tevens te bepalen, wat daarin waarheid is, waarop deze steunt en langs welken weg men haar moet vinden. Zijn geschrift geeft getuigenis van een diepzinnigen, kalmen, doordringenden geest en bevat eene menigte van belangrijke psychologische opmerkingen en wenken. Zijne hoofdstelling is, dat wij alle dingen in God aanschouwen (Vision en Dieu). Hij vormt alzoo den overgang van Descartes tot Spinoza en beschouwt God als den eenigen wezenlijken grond van alle zijn en van alle denken, daar hij alle dingen op verstandelijke wijze in zich besluit (Dieu est le lieu des esprits, comme l’espace est lieu des corps) en als de laatste oorzaak van alle veranderingen der ligchamen en geesten, waarbij deze zich lijdelijk gedragen. In het algemeen mag men zijne leer een mystiek idealismus noemen.
Voorts schreef hij nog: „Traité de la nature et de la grâce (Rotterdam, 1680)” en „Traité de morale (Rotterdam, 1684)”. Hij werd in 1699 honorair lid van de Académie van Wetenschappen en schreef dientengevolge een: „Traité de la communication du mouvement”, waaraan hij een: „Système général de l’univers” toevoegde. In zijne „Conversations Chrétiennes (1677)” deed hij eene poging,om zijne denkbeelden op de theologie toe te passen. Hij overleed te Parijs den 13den October 1715, en zijne „Oeuvres", nog bij zijn leven in 4 deelen verschenen, werden in 1837 in 2 deelen te Parijs herdrukt.
