Heliotroop (De) is een door Gauss uitgevonden werktuig, bestaande uit 2 loodregt op elkaar geplaatste, platte, met een kijker verbondene spiegels, van welke de één dient om het zonnelicht te weêrkaatsen naar een verwijderd punt, zoodat men er het helle licht van den spiegel kan waarnemen, — en de andere om aan den eersten den vereischten stand te geven. Rigt men namelijk eerst den kijker naar het verwijderde punt en draait men de spiegels zoodanig, dat de zonnestraal door één van deze in den kijker geworpen wordt, dan kaatst de andere spiegel den zonnestraal terug naar het punt, waar men de waarneming wil doen. Deze eenvoudige, maar zeer vernuftig uitgedachte toestel gebruikt men vooral bij het meten van groote oppervlakten; het dient daarbij tot het geven van signalen.
Het licht van den spiegel is zóó hel, dat men bij het waarnemen zelfs nog op aanmerkelijken afstand het oog met een gekleurd glas beveiligen moet. In den kijker kan men door middel van den heliotroop op den Brocken het van den Inselsberg gereflecteerde licht zeer goed waarnemen, hoewel die beide punten meer dan 14 Duitsche mijlen van elkander verwijderd zijn. Men kan zich van den heliotroop een duidelijker denkbeeld vormen, wanneer men het oog vestigt op bijgaande figuur.
Vóór den kijker, waarvan de gezigts-as VO naar den waarnemer is gerigt, bevinden zich de spiegels, loodregt gesteld op het vlak, hetwelk men leggen kan door die gezigts-as en de zon (Z). Zijn ze zóó geplaatst, dat de zonnestralen Zm in de rigting mO worden teruggekaatst, zoo kan men zeker zijn, dat zij door den spiegel ab in de rigting mV, dus naar den waarnemer, gereflecteerd zullen worden.
Voor oogenblikkelijke seinen draait men de spiegels eenmaal rond. Men heeft een heliotroop van Steinheil voor trigonometrische operatiën, — en desgelijks een van Stuve, verbeterd door den hoogleeraar Kaiser. Zulk een werktuig is tevens bij sterrekundige plaatsbepaling bijzonder geschikt tot het waarnemen van lengteverschillen.
— Onder den naam van heliotroop kent voorts de delfstofkunde eene groene verscheidenheid van het kwarts, bezaaid met roode chalcedon-stippen, die doorzigtiger zijn dan de groene massa. Dit gesteente is schelpachtig van breuk, vetglanzig en aan de kanten min of meer doorschijnend. Men vindt het in Oost-Indië, Boekharije, Schotland, en vooral in Nieuw-Holland, en het dient tot vervaardiging van velerlei sieraden.
