Dumouriez (Charles François), een Fransch generaal, geboren te Cambrai den 25sten Januarij 1739, trad in 1757 in dienst bij het leger van den maarschalk d'Estrées, werd bij Klosterkamp krijgsgevangen gemaakt en eerst in 1761 uitgewisseld. Na den Vrede van 1763 uit de dienst ontslagen, volbragt hij eene reis door Corsica, Spanje en Portugal, en werd daarna door den minister Choiseul als adjudant-generaai naar Corsica gezonden. Als kolonel terugkeerend, werd hij belast met eene zending naar de Poolsche Confederatie te Bar.
Voorts organiseerde hij zelf een corps, doch werd door de Russen geslagen, en daar hij zijne volmagt overschreden had, zond de minister Aiguillon zijn ontslag. Buiten weten van dezen droeg Lodewijk XV hem eene geheime zending op naar Zweden, maar beschermde hem niet, toen Aiguillon hem te Hamburg deed oppakken en naar de Bastille brengen. Eerst Lodewijk XVI stelde hem in vrijheid en benoemde hem in 1778 tot commandant van Cherbourg, waar eene nieuwe haven werd gebouwd. Bij het uitbarsten der Revolutie was hij veldmaarschalk, doch hij verklaarde zich openlijk een aanhanger van hare beginselen, knoopte te Parijs betrekking aan met Mirabeau en de Jacobijnen en werd met een revolutionairen last afgevaardigd naar België.
Nadat hij in 1790 het opperbevel gevoerd had te Nantes, verbond hij zich in 1791 met de Girondijnen, en werd luitenant-generaal en in 1792 gedurende korten tijd minister van Buitenlandsche zaken. Hij haalde Lodewijk XVI over, om den oorlog te verklaren aan Oostenrijk. Dumouriez begaf zich toen als divisie-generaal naar het noorderleger en nam, na het aftreden van Lafayette, het opperbevel op zich over de armee van het centrum. Bij het voorwaarts rukken der Verbondene Mogendheden nam hij eene vaste stelling aan bij Grandpré, maar werd door het verlies van den pas van Lacroix-aux-bois genoodzaakt om terug te trekken.
Intusschen had hij de Verbondene Mogendheden verhinderd, om hunnen togt naar Parijs voort te zetten, en toen bij Valmy de Pruissen, ten gevolge van het kanonvuur van den Franschen generaal Kellermann, eene achterwaartsche beweging maakten, trok Dumoriez naar de Nederlanden, versloeg de Oostenrijkers bij Jemappes en veroverde België. Inmiddels was de Nationale Conventie achterdochtig jegens hem geworden, — en niet zonder reden. Dumouriez peinsde op middelen om den gevangen Koning te redden; hij reisde deswege naar Parijs, maar zag ook, dat zijne pogingen vruchteloos zouden zijn.
In 1793 rukte hij op, om zich van Holland meester te maken. Hiertoe bombardeerde hij Maastricht, doch hij leed den 18den Maart bij Neerwinden eene geduchte nederlaag, die hem door den hertog van Saksen-Coburg werd toegebragt. Zelfs verstrooide zich een gedeelte van zijn leger, en daar hij nu het oogenblik van zijn val zag naderen, nam hij het besluit, om zijne troepen tegen de Nationale Conventie in het veld te brengen en de heerschappij der Bourbons te herstellen.
Daarover onderhandelde hij met Oostenrijk en zond den minister van Oorlog Beurnonvïlle, die met 4 volksvertegenwoordigers verschenen was, om hem tot verantwoording te roepen, als gevangene naar het Oostenrijksche hoofdkwartier. Daar echter zijne troepen nagenoeg alle afvallig van hem werden, nam hij den 4den April 1793 met zijn staf de vlugt naar het Oostenrijksche leger, en de Conventie stelde eene som van 300000 livres op zijn hoofd.
Uit het gebied van den Keurvorst van Keulen, later ook uit Engeland verbannen, zwierf hij rond in Zwitserland, Duitschland en Italië, totdat hij eerst nabij Hamburg op Deensch grondgebied en vervolgens in Engeland eene schuilplaats vond. Hier schreef hij: „Mémoires du général Dumouriez (1794)”, en „La vie du général Dumouriez (1794)”. Hij kwam niet in Frankrijk terug, maar overleed nabij Londen den 14den Maart 1823.
