Curatéle is eene regtsinstelling, uit het Romeinsche regt in alle nieuwere wetgevingen onder verschillende namen en vormen overgenomen (in ’t Fransche regt interdiction geheeten), krachtens welke een meerderjarig persoon wordt teruggebragt in een toestand van onbevoegdheid tot volledige uitoefening zijner regten, overeenkomende met den regtstoestand van een minderjarige. Alleen de meerderjarige, hij die volkomen bevoegd is, niet alleen om regten te hebben — want die heeft de minderjarige even goed —, maar ook om ze zelf uit te oefenen, kan onder curatele worden gesteld. De minderjarige heeft in zijn voogd iemand, die voor de belangen van zijn persoon en van zijne goederen zorgt: voor hem is de curatéle dus overbodig. Terwijl de onbekwaamheid als gevolg der minderjarigheid door de wet zelve aan een bepaalden leeftijd is verbonden, zoo ontstaat zij voor den meerderjarige slechts als gevolg van buitengewone oorzaken, als een exceptionéle toestand, die door eene regterlijke uitspraak der curatéle in het leven moet geroepen worden.
Die regterlijke uitspraak van de curatéle kan volgens ons regt slechts wegens bepaalde oorzaken door bepaald aangewezen personen worden aangevraagd, waarvoor de vormen van procés naauwkeurig door de wet zijn omschreven. Curatéle kan worden uitgesproken wegens een voortdurenden staat van onnoozelheid, krankzinnigheid of razernij, verschillende graden eener zielsziekte, die belet met oordeel des onderscheids te handelen. Verder wegens verkwisting, die niet bestaat in het doen van noodelooze uitgaven, maar in het doorbrengen van het vermogen: een niet zeer bepaald begrip, bij de toepassing waarvan de regter met beleid en voorzigtigheid moet te werk gaan. Ten derde: wegens zwakheid van verstandelijke of van ligchamelijke vermogens, waardoor iemand zichzelven buiten staat gevoelt, om zijne eigene belangen behoorlijk waar te nemen. Hij zelf is hier de eenige persoon, tot de aanvrage bevoegd. De regtbank is bij ons de bevoegde regter tot het uitspreken van curatéle.
De werking van de curatéle, beginnende met den dag der uitspraak van het vonnis of van het arrest, bestaat hierin, dat de onder curatéle gestelde over ’t algemeen gelijk staat met een minderjarige. Hij wordt gebragt onder de magt van een Curator, die voor de belangen van zijn persoon en van zijne goederen opkomt, evenals de minderjarige staat onder het toezigt en de bescherming van zijn voogd. De handelingen, door hem zonder bijstand van den curator verrigt, zijn nietig, dat is, zij kunnen alleen op grond van het bestaan der curatéle, op aanvraag van hem of van zijnentwege, voor nietig verklaard worden. De curatéle werkt tegen derden ook, hoewel zij niet op de voorgeschrevene wijze is gepubliceerd; hij, die in zijne onwetendheid schade lijdt, kan deze verhalen op hem, die met de publicatie belast was, en haar heeft nagelaten. Naast den curator wordt over ’t algemeen een toeziende curator geplaatst: beider werkkring en wijze van beheer komen overeen met die van den voogd en van den toezienden voogd.
Gedurende den loop der procedure kunnen er reeds voorloopige voorzieningen in het belang van den persoon en van de goederen van hem, over wiens curatéle wordt gehandeld, en ook in ’t belang der orde en rust in de maatschappij, bevolen worden, zooals het aanstellen van een voorloopigen bewindvoerder, en het opsluiten van den patiënt in een krankzinnigengesticht of in een verbeterhuis. Die voorloopige voorzieningen komen met de uitspraak der curatéle natuurlijk te vervallen.
De curatéle wegens verkwisting brengt geene onbekwaamheid mede tot het maken van uiterste wilsbeschikkingen, noch tot het aangaan van een huwelijk en het maken van huwelijksvoorwaarden, mits deze beide laatste handelingen worden verrigt met toestemming van den curator en van den toezienden curator. De curatéle eindigt met den dood van den curandus, alsmede door eene regterlijke uitspraak, waarbij zij wordt opgeheven, en waarin dan wordt verklaard, dat de oorzaak, waarom zij werd verleend, heeft opgehouden te bestaan. Ook deze uitspraak wordt wederom openbaar bekend gemaakt. De curandus treedt dan in de volle uitoefening zijner regten terug. Vermelding verdient nog de curatéle, waaronder gedurende den straftijd zij geplaatst worden, die tot dwangarbeid voor een tijd (5—15 jaar) of tot het tuchthuis (5—10 jaar) veroordeeld zijn. Zij verliezen het beheer hunner goederen, dat aan een curator wordt opgedragen, die hun, na hunne invrijheidstelling, rekening daarover doen moet.
Wanneer de regérende Koning in een toestand komt, waarin zijne ondercuratélestelling zou moeten gevraagd worden, dan wordt bij de wet een regent aangesteld, die, gedurende het bestaan van dien toestand, met het waarnemen der regéring belast wordt (zie Regent).
