Aranjuéz, ten tijde der Romeinen Ara Jovis (Altaar van Jupiter) geheeten, ligt in de Spaansche provincie Toledo aan de Taag, niet ver van den mond der Xarama, in een fraai, eenigzins moerassig dal, 51/2 geogr. mijl ten zuiden van Madrid.
De stad is regelmatig en in oud-Nederlandschen stijl gebouwd en telt ruim 10,000 inwoners, die zich met de opbrengst van olijf-, wijn- en ooftgaarden, voorts met paarden- en ezelfokkerij bezig houden en handel drijven met zwavelzure soda, Beroemd is het daarbij gelegen koninklijk lustslot (sitio) van denzelfden naam.
Karel V kocht die plaats van de vaders van St, Jago en stichtte er een jagtslot. Philips II deed er een paleis verrijzen, dat door Karel II en vooral door Karel III aanmerkelijk werd vergroot. De tuin, een gewrocht van Karel III en Karel IV, strekte zich uit langs den linkeroever van de Taag en over het eiland, door deze rivier, door de Xarama en door beider verbindingskanaal gevormd. Men heeft er prachtige lanen, die uit vele rijen olm- en plataanboomen bestaan.
Op bovenvermeld eiland ligt de Casa del Labrador, een tuinhuis, door Karel IV gebouwd, dat zich zoowel door gebrek aan smaak als door pracht onderscheidt; men zegt, dat het daarin aanwezige “Gouden kabinet” een half millioen gulden heeft gekost. De talrijke waterwerken worden er gevoed uit de Mar di Ontigala, een meer, dat op een half uur gaans van daar gelegen is. Daarenboven behoorden tot Aranjuéz de uitgestrekte boomgaarden, die den tuin omringden. De koninklijke stoeterij aan de Xarama bevatte de schoonste raspaarden van Spanje. Al die heerlijkheid is thans verdwenen. De tuinen en het park zijn meerendeels aan inwoners uit het stadje verkocht en in bouwland herschapen. Het slot staat leeg en is gedeeltelijk nog van meubels voorzien.
Een voortreffelijke weg, door Ferdinand VI met groote kosten op Romeinsche wijze aangelegd, loopt van Madrid derwaarts. Over de Xarama ligt eene steenen brug en over de Taag eene schipbrug. Het Hof verschijnt niet langer te Aranjuéz. De moerassige laagten van den omtrek zijn schadelijk voor de gezondheid, zoodat men thans met regt Schiller kan nazeggen:
“Ze zijn voorbij,
De schoone dagen van Aranjuéz!”
Te Aranjuéz werd den 12den April 1772 het verdrag gesloten, dat Spanje verpligtte, om de Engelschen in den Amerikaanschen oorlog bij te staan. Ook is er de zamenzwering beraamd, welke oorzaak was, dat Godoy, de gunsteling der koningin, den 18den April 1808 door de aanhangers van den kroonprins Ferdinand in zijn paleis overvallen, mishandeld en in de gevangenis gesleept werd, waarop Ferdinand, na den vrijwilligen afstand van Karel IV, den troon beklom.
