De rechter-commissaris maakt onderdeel uit van de rechtbank en kan worden aangemerkt als zijnde rechter met bepaalde bevoegdheden.
De rechter-commissaris komt voor in twee rechtsgebieden, namelijk: het strafrecht en in het ondernemingsrecht bij faillissementen. In tegenstelling tot een normale rechter die recht spreekt, heeft een rechter-commissaris bepaalde bevoegdheden. Zo heeft de rechter-commissaris in het strafrecht de bevoegdheid om bepaalde dwangmiddelen toe te passen. In het Wetboek van Strafvordering staan enkele van deze bevoegdheden genoemd. Een voorbeeld hiervan is artikel 61 van het Wetboek van Strafvordering, waarin staat geregeld dat de rechter-commissaris de bevoegdheid heeft een verdachte op te houden voor onderzoek. Voorts heeft de rechter-commissaris ingevolge artikel 63 juncto 64 Wetboek van Strafvordering de bevoegdheid om het bevel tot bewaring te geven, waardoor een verdachte langer vast komt te zitten in verband met het onderzoek.
In het faillissementsrecht heeft de rechter-commissaris ook bepaalde bevoegdheden. Hier houdt hij toezicht op de boedel van de gefailleerde en zorgt hij er voor dat de boedel op een juridisch eerlijke wijze wordt verdeeld. Deze aan de rechter-commissaris opgedragen taak staat geregeld in artikel 64 van de Faillissementswet.
