Een der aangrijpendste verhalen uit den wonderbaren schat van de Griekse sagen is de sage van Oedipus, koning van Thebe. Homerus en Hesiodus vermeldden haar en de grote Sophocles vond in deze sage dankbare stof voor zijn beide treurspelen „Koning Oedipus” en „Oedipus te Kolonos” (een plaatsje in Attica).
Oedipus was een zoon van koning Laïus van Thebe en van diens gemalin, koningin Jocaste. Reeds voor zijn geboorte was het echtpaar voorspeld, dat hun zoon eenmaal zijn vader zou doden en met zijn moeder trouwen. Om deze ramp te voorkomen, liet koning Laïus zijn pasgeboren zoon in het gebergte Cithairon te vondeling leggen. Hier werd het kind gevonden door een herder, die het den naam Oedipus gaf, d.i. „gezwollen voet” en die hem ten geschenke aanbood aan Polybus den koning van Athene en aan zijn gemalin Meropé, door wie het kind werd opgevoed. Toen Oedipus was opgegroeid tot een krachtig en schrander jongeling, begaf hij zich op weg naar Thebe. Onderweg kreeg hij op een smallen weg twist met een onbekenden grijsaard, dien hij doodde.
Die onbekende was helaas zijn eigen vader, koning Laïus, die op weg was naar Delphi om het orakel te raadplegen. Het eerste deel van de voorspelling van het orakel was dus reeds vervuld.
Na den dood van Laïus wierp Creon, de broeder van de koningin-weduwe Jocaste, zich tot koning van Thebe op. Intussen vervolgde Oedipus zijn weg naar deze stad. Juist in die dagen werd het gebied van Thebe geteisterd door een vreselijke ramp. Dit onheil werd veroorzaakt door een sfinx, die allen voorbijgangers een raadsel opgaf en ieder, die het niet kon oplossen, op staanden voet doodde. Onder den druk van deze bezoeking liet Creon bekend maken, dat het koninkrijk Thebe en de hand van de koningin-weduwe Jocaste aan hem zouden worden geschonken, die het raadsel wist op te lossen.
Toen de onvervaarde Oedipus voor de monsterachtige sphinx verscheen, stelde deze hem de volgende vraag: „Wat is des morgens viervoetig, ’s middags tweevoetig en ’s avonds drievoetig?” Deze lastige vraag was nog nimmer juist beantwoord en had reeds duizenden het leven gekost. De onverstoorbare Oedipus echter antwoordde prompt: „De mens: die loopt ’s morgens, n.l. in zijn prille jeugd, als kruipertje op handen en voeten, op vier voeten; 's middags, als volwassene, op twee voeten en ’s avonds, n.l. in den grijzen ouderdom op een stok leunend, op drie voeten.” De nederlaag van de Sphinx was volkomen, zij verdween voor goed uit Thebe’s dreven.
Overeenkomstig Creons belofte werd Oedipus tot koning van Thebe gekroond en ontving hij de koningin-weduwe Jocaste tot vrouw. Hiermede was dus de voorspelling van het orakel volkomen vervuld. Nauwelijks had de moordenaar van Laïus het bewind aanvaard, of er brak een vreselijke pest uit. Het orakel verklaarde toen, „dat het land niet van dit ongeluk zou worden bevrijd, zolang de man, die den vloek had gebracht, niet gebannen was.” Eindelijk ontdekte een ziener het noodlottig geheim, n.l. dat Oedipus zonder het te weten de moordenaar zijns vaders en de echtgenoot zijner moeder was. De door die tijding verpletterde Oedipus rukte zichzelven de ogen uit en de ongelukkige Jocaste zocht vrijwillig den dood.
Uit Thebe verdreven, zwierf Oedipus, door zijn dochter Antigone geleid, rond, totdat hij eindelijk in het gewijde bos van de Eumeniden (wraakgodinnen) rust vond en stierf.
