Wat is dat? Encyclopedie voor jongeren

P.J.F.H. van de Rivière, R. de Ruyter-van der Feer (1928, 1930 en 1938)

Gepubliceerd op 13-08-2019

Magnetisme

betekenis & definitie

Je hebt wel eens met een magneet gespeeld, een stalen staaf, recht of krom gebogen tot een soort hoefijzer. Je weet, dat een magneet ijzeren voorwerpen, b.v. naalden, pennen, spijkers, enz. aantrekt.

Deze aantrekkingskracht noemt men magnetisme. In Noorwegen, Zweden, Rusland en Noord-Amerika worden stukken ijzererts gevonden, die deze kracht bezitten; dat zijn de natuurlijke magneten.

Het zijn meestal kristallen van een ijzerzuurstofverbinding, ijzeroxyd-oxydul of magnetiet geheten.Het magnetisme laat zich door strijken op ijzer en staal overbrengen, maar ijzer verliest het magnetisme dadelijk weer, terwijl staal magnetisch blijft. Wellicht heb je de proef wel eens op je zakmes genomen.

In den regel maakt men echter de magneten volgens een andere methode en wel, door een electrischen stroom te laten gaan door een geïsoleerden draad, die om het stuk staal gewikkeld is. Ook deze proef kun je zelf nemen. Je leent van je moeder of zuster een stalen breinaald. Verder heb je nodig een gewoon zakbatterijtje en een stuk geïsoleerd koper- of ijzerdraad.

Elke zakbatterij heeft twee geelkoperen lippen, een korte, dat is de positieve pool, en een lange, de negatieve pool. Nu wikkel je den draad om de breinaald, van links naar rechts in de richting, zoals de wijzers van de klok draaien. Dan verbindt je het begin van den draad met den positieven en het einde van den draad met den negatieven pool van de zakbatterij. De electrische stroom cirkelt bliksemsnel om de breinaald, die nu een magneet geworden is (electro-magneet genoemd); ze trekt een stalen pen of een naald aan. Als je haar in een lus aan een draad ophangt, d.w.z. precies in het midden, zodat ze horizontaal vrij draaien kan, dan plaatst ze zich in de richting Noord-Zuid, als een kompasnaald.

Elke magneet heeft twee polen, een Noord- en een Zuidpool. Gelijknamige polen stoten elkander af, terwijl ongelijknamige elkander aantrekken. Als men de magnetische breinaald doormidden breekt, wordt iedere helft een volkomen magneet met een Noord- en Zuidpool. Een stuk ijzer, dat door een magneet aangetrokken wordt, is, zolang het aan een magneet hangt, zelf een verlengstuk van den magneet.

Een van de meest bekende toepassingen van den magneet is de naald van het kompas. Bij dit instrument maakt men gebruik van de eigenschap der magneetnaald, zich steeds in de richting Zuid-Noord te plaatsen. Men veronderstelt, dat onze aardbol een reusachtige magneet is, waarvan de Noordpool zuidmagnetisch en de Zuidpool noordmagnetisch is. Omdat ongelijknamige polen elkander aantrekken, zal de noordpool der naald trachten, de zuidmagnetische noordpool der aarde zoveel mogelijk te naderen. Dat is het geval, wanneer de Noordpool der naald naar het Noorden wijst. Uit het artikel „Kompas” blijkt, dat de magnetische polen der aarde niet samenvallen met de uiteinden der aardas, de geografische polen, alsmede welke gevolgen dit voor de aanwijzingen der kompasnaald heeft.

Dat er een zekere betrekking tussen magnetisme en electriciteit bestaat, is door het experiment met de breinaald reeds duidelijk geworden: door middel van den electrischen stroom kan men staal en ijzer magnetisch maken. Ijzer blijft alleen magnetisch, zolang de electrische stroom er om heen loopt. Van deze natuurwet maakt men gebruik bij de electro-motoren. Omgekeerd kan men in een gesloten geleidraad electrische stromen opwekken, door hem in een magnetisch veld te bewegen. Dit wordt in toepassing gebracht bij de dynamo’s.

Voorts berust de gehele telegrafie op de magnetische kracht, die in een electromagneet wordt opgewekt en afgebroken.