noemt men de kunstmatige waterwegen, die de mens voor vervoer of afwatering heeft aangelegd.
Somtijds verbindt men twee rivieren door een kanaal, om zodoende het transport te vergemakkelijken of te verkorten.
In die gevallen gaat het kanaal dwars door de waterscheiding van de stroomgebieden van die twee rivieren. Een waterscheiding, de naam zegt het al, scheidt de gebieden, die hun water aan verschillende rivieren geven. Heel vaak zal dit dus een bergkam zijn. De druppel water, die aan de ene zijde van die lijn valt, zal dan in een heel ander rivierstelsel terecht komen dan de druppel, die aan de andere zijde misschien enige meters verder valt. Zo gooiden wij te Sommerau in Baden (Duitsland) met ons beiden een paar druppels uit een veldfles weg. Het ene druppelpaar ging naar den Hoek van .Holland, de 10 meter verder weggeworpen druppels naar Galatz. De ene druppel komt dus, via enige kleine beekjes, in den Neckar, vervolgens in den Rijn en zo tenslotte in de Noordzee. De andere daarentegen, via enige beken en riviertjes, in den Donau en dus eindelijk in de Zwarte Zee. (Zie ook: Waterscheiding).
Jullie begrijpen, dat het punt, waar een kanaal door een waterscheiding gaat, tevens het hoogste punt is. Vaak zal men daarom sluizen in de kanalen aantreffen, soms zelfs vele, omdat het kanaal, vooral als het een aanzienlijke helling moet overwinnen, anders droog zou lopen.
In ons vaderland komen heel wat kanalen voor, evenals gekanaliseerde rivieren.
Een van onze bekendste kanalen is wel het Noordzeekanaal, dat men met veel moeite in het vroegere IJ-meer en dwars door de duinen, in 1875—1876 heeft gegraven.
In de laatste jaren is men bezig de Maas te kanaliseren, dat wil zeggen, aan de Maas de bevaarbaarheid te geven van een kanaal, door het afsteken van de grote meanders (zie: Dal), het leggen van stuwen en sluizen, opdat het geheel beter bevaarbaar zal worden. Tussen Maastricht en Maasbracht heeft men het zelfs beter geoordeeld de Maas maar de Maas te laten, dat wil zeggen niet goed bevaarbaar, en ten Oosten ervan een geheel nieuw kanaal aan te leggen: het Julianakanaal. Ook heeft men een kanaal gegraven tussen Heumen aan de Maas en Nijmegen, dat Maas en Waal met elkander verbindt. En nu de kanalen in Twente klaar zijn, kan men de kolen per schip van de mijnen naar ’t industriegebied in Twente vervoeren.
Niet altijd graaft men kanalen voor de scheepvaart, soms ook om een moerassige landstreek te ontwateren of om water voor bevloeiïng aan te voeren.
Soms is het nodig een kanaal over een rivier of een ander kanaal heen te leiden, dan bouwt men een aquaduct. Dat kunnen jullie het best vergelijken met een langwerpige bak, waarvan de korte voor- en achterzijde weggenomen zijn en waardoor het water stroomt. Het is een viaduct met verhoogde zijkanten. Vooral in bergachtige landen treffen we die aquaducten nog al eens aan. Zo wordt bijv. het Canal du Midi in Zuid-Frankrijk herhaaldelijk met aquaducten over de Garonne gevoerd.
