Cornelius Jansenius (1585— 1638) was een Nederlands theoloog, die eigenlijk Jansen heette. Zijn aanhangers werden de Jansenisten genoemd.
Hij werd te Acquoi bij Leerdam geboren, studeerde te Leuven, Parijs en Bayonne, werd in 1630 hoogleraar in de godgeleerdheid te Leuven, en in 1636 bisschop van Yperen.Deze Jansen heeft boeken geschreven, vooral over Augustinus, die later door de Jansenisten als hun geloofsbelijdenis werden beschouwd.
De Jansenisten waren een godsdienstige groep of secte, waarvan de leden oorspronkelijk tot de Rooms-Katholieke kerk behoorden. . De eigenlijke strijd om Jansenius’ leerstellingen werd voornamelijk in de Katholieke kerk in Frankrijk in de 17e en 18e eeuw gevoerd. Toen deze leerstellingen tenslotte openlijk door de kerk verworpen waren, stonden haar aanhangers buiten de kerk. Een deel der Jansenisten trok toen naar de Nederlanden, waar zij zich stelden onder den aartsbisschop van Utrecht, die met Rome in strijd was. Later werden de Jansenisten hier te lande — eigenlijk ten onrechte — met de oud-Katholieken vereenzelvigd.
