Vloeken lexicon

Prof. dr. P.G.J. van Sterkenburg (1997)

Gepubliceerd op 14-11-2019

Nicolaas

betekenis & definitie

Bij Sint-Nicolaas is een eedformule, waarbij de heilige Nicolaas tot getuige wordt aangeroepen dat men de waarheid spreekt. Het ijdel gebruik van die eedformule maakt haar tot vloek, die, om te voorkomen dat de heilige dat gebruik aan de spreker zou vergelden, verbasterd en dus afgezwakt kan worden.

In oudere teksten vinden wij vooral bij sinter Claes ‘bij de heilige Nicolaas van Myra’. Als variant is ook gevonden bi sente Cleis. De kindervriend Sinterklaas in Noord-Europa, is dezelfde als de patroon van de schippers in Oost-Europa.

Het verhaal wil dat Nicolaas de bruidsschat betaalde voor drie arme, door hun vader voor de prostitutie bestemde meisjes. Dat betalen betekende heel concreet dat hij de bruidsschat van de meisjes in hun huis naar binnen wierp.

Het is dit feit dat leidde tot het geven van geschenken op die dag. Onder invloed van de liturgische vigilieviering werd al op de avond van 5 december gestrooid (Goosen 1992: 261-263).

De Baere (1940:128) constateert dat met St.-Nicolaas doorgaans ook de eden bi Coels sette, bi Coels hertte en bi Coels passie in verband worden gebracht. Coels moet, evenals Cleas en Cleys, volgens hem een verbastering zijn van Nicolaas. De formule bi Coels sette beschouwt De Baere veeleer als synoniem met en een verbastering van Coels hertte, met enerzijds de dialectische uitspraak (h)ette en anderzijds prothesis van 5, een gewoon verschijnsel. Bi Coels passie toont invloed van eedformules als bij Gods passie ‘bij het lijden en sterven van Jezus’.