Dit stoffelijk bijvoegelijk naamwoord betekent Van koper vervaardigd’. Als koper in aanraking komt met zuurstof oxideert het.
Het oplossen van die oxidatie is een arbeidsintensief proces en kan veel ongemakken met zich meebrengen. Het zware werkje, dat koperpoetsen nu eenmaal is, is er debet aan dat koperen zo’n vooraanstaande rol speelt in Nederlandse verwensingen.
Dat er geen andere metalen een vergelijkbare rol spelen, is een gevolg van het feit dat koper minder exclusief was dan bijvoorbeeld goud en zilver. De volgende reeks verwensingen met koper in een hoofdrol rijgen zich aaneen: krijg een kind meteen koperen harses, dan kun je je de tyfus poetsen!; krijg koperen hartkleppen, dan kun je je de kanker (tering, klere) poetsen!; krijg een kind meteen koperen kin, dan kun je je de hele dag de klere poetsen!; krijg een koperen kind, dan kun je je de tering poetsen!; krijg een kind met een koperen kop, dan kun je je de kanker poetsen!; krijg een koperen long, dan kun je je de klere poetsen! en krijg de koperen pleuris, dan kun je je de pestpokken poetsen! In samenstellingen doet koper- of koperen dienst als versterker of wordt het zelf versterkt.
Voorbeelden zijn: krijg de kopertyfus, dan kun je je de kolere poetsen! en krijg de roodkoperen klarinettyfus, dan kun je je de kanker poetsen! Al deze verwensingen zijn emotionele uitingen van minachting, woede, wrevel, ergernis, weerzin enz. Zij betekenen allemaal ‘donder jij maar op, ik moet je niet meer, ik heb geen millimeter ontzag meer voor je’.
In tegenstelling tot wat Sanders en Tempelaars (1998) betogen, geloof ik niet dat ze “ontegenzeglijk ook een schertsend karakter” hebben. De aard van de verwensing, de intonatie waarmee zij geuit wordt, haar expressiviteit in het verwoorden van het gevoel, haar agressieve ondertoon maken haar zo huiveringwekkend dat er geen kruisbestuiving tussen woede, wrevel, ergernis, walging enz. enerzijds en scherts anderzijds mogelijk is.
Wij kunnen ze gestileerd, creatief, literair voor mijn part, noemen, maar niet schertsend.zie hartklep, kin, kind, klere, kont, lijden2, long.
