In de Gedichten [1672] van de zeventiende-eeuwse auteur Jacob Westerbaen komt de bastaardvloek bij gans donder ‘bij de donder, het onweer van God’ voor. Als verwensende of nadruk gevende uitroep wordt donder vaak voorafgegaan door wat. Zo lezen wij bij Huygens: “Foey wat donder, Hoe ist hier dus estelt! hoe ’t stinckt hier in ’t Voor-onder As oft een mis-hoop waer.” Dit luidt hertaald ‘Wat donder.
Hoe is het hier gesteld! Wat stinkt het hier in het vooronder: alsof het een mestvaalt was’. Vaker komt de verwensing loop naar de donder! voor.
De letterlijke betekenis ‘ga op zoek naar je zelfvernietiging die door de donder gebracht zal worden’ heeft deze verwensing verloren. In de 19de eeuw komt voor hoe donder is het mogelijk. Wij kennen thans nog uitsluitend de betekenis ‘maak dat je wegkomt, sodemieter op’.
In ons enquêtemateriaal komt ook voor je kan naar de donder lopen! En dan is er de optatieve verwensing: de donder hale mij! ‘de donder moge mij halen (als niet...)’. In sommige verbindingen staat donder voor ‘drommel’ of ‘duivel’.
Ik noem in dat verband om de donder niet, loop naar de donder, de donder hale mij. Het woord kon tot vloekwoord worden omdat wie het in de mond nam, die donder aantrok. De angst voor dit natuurgeweld zat er bij de middeleeuwer en diens nazaten goed in.
Hij was bang voor de vernielende kracht van de elementen, die hem op zichzelf wel niet vijandig zijn gezind, maar hem niettemin aanzienlijke schade kunnen berokkenen, en voor zijn leven en have een bestendige bedreiging vormen waartegen hij totaal machteloos staat (De Baere 940: 133)Wij kennen ook nog donder en bliksem! en voor den donder! In sommige Nederlandstalige gebieden van België vinden wij verbasteringen van Franse ‘dondervloeken’. Ik doel dan op het type nondetonner. Vergelijk Frans tonnerre, mille tonnerres, tonnerre de Dieu, tonne de Dieu. Vergelijkbaar is ook het Duitse (zum) Donnerwetter. Voor de verwensing krijg wat aan je donder! zie wat.
