Vloeken lexicon

Prof. dr. P.G.J. van Sterkenburg (1997)

Gepubliceerd op 14-11-2019

Dionysius

betekenis & definitie

Bij Sint-Dionysius is een eedformule waarbij de heilige Dionysius tot getuige wordt aangeroepen dat men de waarheid spreekt. Het ijdel gebruik van die eedformule maakt haar tot vloek, die, om te voorkomen dat de heilige dat gebruik aan de spreker zou vergelden, verbasterd en dus afgezwakt kan worden.

In de Middeleeuwen komt voor op Sinte Dionys hooft ‘op het hoofd van de heilige Dionysius’. Welke Dionysius hier aangeroepen wordt, is moeilijk met zekerheid te zeggen.

Het meest waarschijnlijk is wellicht Dionysius de areopagiet, die de Parijzenaars bekeerde en wiens faam zich vanuit Parijs verder over het Avondland verspreidde. Volgens een legende werd Dionysius te Parijs op Montmartre (mons Martyrum ‘berg der martelaren’) gemarteld en onthoofd, om vervolgens met zijn hoofd in zijn handen naar het klooster te Saint-Denis bij Parijs te wandelen.

De areopagiet komt voor in Handelingen 17: 34 (hij ontmoet Paulus), en kan dus historisch gezien onmogelijk de derde-eeuwse Parijse bisschop, martelaar en cefalofoor Saint-Denis zijn. De middeleeuwers vereenzelvigden laatstgenoemde zowel met de areopagiet als met de vijfde-eeuwse PseudoDionysius, auteur van De coelesti hierarchia. Dionysius was beschermer van de Franse koningen en werd aangeroepen bij hoofdpijn en syfilis.

Boogschutters vereerden hem als hun patroon (Goosen 1992:118-121). Het voorkomen van bovenstaande formules en van op sinte Dionys hooft ‘bij het hoofd van Sint-Dionysius’, opt lichaam van sinte Dionys ‘bij het lichaam van Sint-Dionysius’ in de Frankische ridderroman de Historie van de vier Heemskinderen [14de eeuw], is wellicht een extra argument om hier Dionysius de areopagiet te veronderstellen, maar veel bewijskracht is er niet voor die veronderstelling.

Het is realistischer aan te nemen dat wij te maken hebben met een niet te ontwarren kluwen van met elkaar geidentificeerde Dionysiussen.