provincie van het koninkrijk der Nederlanden, grenst ten n. en w. aan de Noordzee, ten o. aan de Zuiderzee, ten z. en z.o. aan Zuid-Holland en Utrecht, omvat de oude gewesten West-Friesland, de Westfriesche eilanden, Kennemerland, Waterland, Gooiland enz., is sinds 1840 een afzonderlijke prov. (was 1815—40 van de prov. Holland de afdeeling Holland-noordelijk gedeelte), is 27381/2 km.2 groot, en telde 1 Jan. 1902: 1.001.800 inw.
Hoofdstad is Haarlem. N. is een schiereiland, dat door een smalle, tusschen Beverwijk en Velzen nauwelijks 1 uur breede landtong, thans doorgegraven, aan het vaste land verbonden is. De tot N. behoorende eil. Marken, Urk en Wieringen liggen in de Zuiderzee; Texel, Vlieland en Terschelling in de Noordzee. Van de meren en poelen, die in de 15de eeuw nog zeer talrijk waren, zijn er vele drooggemalen en in wei- en bouwland herschapen (de Beemster, Schermer, Wormer, Zijpe en het Haarlemmermeer). Men heeft er nog het Naardermeer, het Horstermeer, het Langemeer, het Wijkermeer.
De voorn, wateren zijn de Amstel, Zaan, het Spaarne, de Vecht, Drecht, het Gein; verder talrijke vaarten en het N.-Holl. kanaal. Wei- en graslanden beslaan ongeveer de helft der prov., zoodat de veeteelt een hoofdmiddel van bestaan vormt, de vee-, boter- en kaasmarkten zijn er zeer belangrijk, de landbouw levert weit, garst, rogge, haver, boekweit, aardappelen, koolzaad, meekrap, erwten en boonen op. In het Gooiland is de bijenteelt, in de omstreken van Haarlem, Alkmaar en Naarden de bloementeelt en boomkweekerij belangrijk. De meeste fabrieksnijverheid treft men in de Zaanstreken, in het Gooiland, te Amsterdam en te Haarlem aan. Verder zijn scheepsbouw, zeevisscherij, scheepvaart en handel er voorname bronnen van bestaan. Het noordel. deel der prov., oudtijds tot Friesland gerekend, handhaafde lang zijn onafhankelijkheid tegenover de graven van Holland, moest in het laatst der 13de eeuw den strijd opgeven en deelde sedert in de meeste lotgevallen van Holland (zie Nederland, geschiedenis).
N. heeft 134 gemeenten. Deze zijn, met haar aantal inw. op 1 Jan. 1902:Aalsmeer 4720
Abbekerk 706
Akersloot 1509
Alkmaar 18638
Amsterdam 530718
Andijk 2640
Ankeveen 524
Anna Paulowna 3145
Assendelft 3437
Avenhorn 1149
Barsingerhorn 1987
Beemster 4410
Beets 528
Bennebroek 1263
Bergen 1537
Berkhout 2324
Beverwijk 5658
Blaricum 927
Bloemendaal 5945
Blokker 1710
Bovenkarspel 1962
Broek-in-Waterland 1573
Broek-op-Langendijk 1694
Buiksloot 1252
Bussum 7880
Callantsoog 733
Castricum 1969
Diemen 1507
Edam 6435
Egmond-aan-Zee 2607
Egmond-binneu 1536
Enkhuizen 7112
Graft 1388
’s Graveland 1597
Grootebroek 2499
Haarlem 66827
Haarlemmerliede
en Spaarnwoude 3068
Haarlemmermeer 16953
Harenkarspel 2156
Heemskerk 2383
Heemstede 5213
Heerhugowaard 2840
Heilo 1950
Helder 26075
Hensbroek 894
Hilversum 20639
Hoogkarspel 1307
Hoogwoud 2079
Hoorn 10929
Huizen 4724
Ilpendam 1921
Jisp 751
Katwoude 247
Koedyk 1259
Koog-aan-de-Zaan 3015
Kortenhoef 1082
Krommenie 3163
Kwadijk 507
Landsmeer 2102
Laren 2466
Limmen 1243
St. Maarten 975
Marken 1313
Medemblik 2953
Middelie 730
Midwoud 1016
Monnikendam 2586
Muiden 2273
Naarden 3705
Nederhorst-den-Berg 1406
Nibbixwoud 1055
Nieuwendam 1922
Nieuwe-Niedorp 1533
Nieuwer-Amstel 5330
Noord-Scharwoude 1210
Obdam 953
Oosthuizen 1121
Oostzaan 3284
Opmeer 379
Opperdoes 858
Oterleek 704
Oudendijk 490
Oude-Niedorp 1142
Ouder-Amstel 3048
Oudkarspel 1646
Oudorp 864
St. Pancras 860
Petten 306
Purmerend 5690
Lansdorp 1834
De Ryp 1521
Schagen 2848
Schellinkhout 483
Schermerhorn 1062
Schoorl 1216
Schoten 952
Sybekarspel 1148
Sloten 8133
Spaarndam 925
Spanbroek 1476
Terschelling 3992
Texel 5812
Twisk 804
Uitgeest 2628
Uithoorn 2213
Urk 2762
Ursem 1153
Velzen 11748
Venhuizen 1973
Vlieland 701
Warder 525
Warmenhuizen 1574
Watergraafsmeer 4144
Weesp 6841
Weesperkarspel 2610
Wervershoof 2269
Westwoud 1012
Westzaan 1281
Wieringen 2980
Wieringerwaard 1168
Wijdenes 734
Wijdewormer 687
Wijk- aan-Zee-en-Duin 2321
Winkel 1644
Wognum 1699
Wormer 1959
Wormerveer 6191
Zaandam 22022
Zaandijk 2452
Zandvoort 3143
Zijpe 4188
Zuid- en N. Schermer 1052
Zuid Scharwoude 1616
Zwaag 1050
