het grootste eiland der aarde, ligt ten n. van Nieuw-Holland, tusschen den aequator en 11° Z.B. en 130—151° O.L. v. Gr., 771.913 km.2 (met de voorgelegerde kleinere eilanden 805.541 km.2) groot, heeft een langwerpige gedaante; de noordkust wordt bespoel! door den Stillen oceaan, de zuidkust door de Arafoera- en de Koraalzee.
N. bevat hooge bergen en aan de kust diepe inhammen, onder welke de Geelvinkbaai en die van Maccluer. Het binnehland is weinig bekend. De plantengroei komt ’t meest met dien v. Celebes, Borneo en de Molukken overeen. De fauna komt nader bij die van Australië; vooral papegaaien, duiven en paradijsvogels zijn er talrijk. De kusten leveren de in China zoo gezochte holothuriën (tripang) op.
N. werd waarschijnlijk door den Portugees de Meneses in 1526 ontdekt en in 1528 door de Spanjaarden bezocht. In 1605 werd het voor het eerst door een nederl. schip uit Bantam aangedaan, in 1616 door Schouten en Le Maire, gedurende de 17de eeuw door verschillende schepen der O.-Indische compagnie, in 1705 door het schip Geelvink, later door Roggeveen e. a. In de vorige eeuw werden er op last van het nederl. gouvernement verscheidene opnemingen gedaan. Aan de Tritonsbaai in het w. werd in 1828 het fort Du Bus gesticht en de kolonie Merkusoord aangelegd (in 1835 wegens de ongezondheid van het klimaat verlaten). In 1850 zijn van wege het nederl. gouvernement de eerste grenspalen gezet. Aan het wetensch. onderzoek van N. hebben, behalve de Nederlanders, vooral de Engelsehen deelgenomen.
Thans is N. verdeeld tusschen drie europ. staten, Nederland, Engeland en Duitschland. Nederland beschouwt de geheele wesbhelft van het eiland als zijn bezitting; van de oosthelft is het noordelijk gedeelte duitsch, het zuidelijk engelsch. Nederla.ndsch-N. heeft een oppervlakte van 368.693 km.2 (met de Papoeaeilanden en de eilanden in en om de Geelvinkbaai 394.789 km.2); Duitsch-N. of KeizerWilhelmsland is 181.650 km.2 groot, BritschN. 221.570 km.2 (met de eilanden aan de z.o. spits 229.102 km.2). De grens tusschen het nederl. en britsche gebied is geregeld bij overeenkomst van 16 Mei 1895. In het nederl. gedeelte (in het geheel ongeveer 1/i millioen inw.) is bijna alleen de omgeving van de Geelvinkbaai bewoond. De bewoners van N. behooren tot de Papoea’s; de bevolking van het geheele eiland wordt zeer verschillend opgegeven (tusschen 2/3 en 2l/s millioen). Vast staat dat het eiland uitermate dun bevolkt is.Literatuur: Meyners d’Estray, La Papouasie (Par. 1881), Haga, Nederlandsch Nieuw-Guinea en de Papoesche eilanden 1500—1883 (Den Haag 1885), Lyne, New Guinea (Lónd. 1885), Chalmers en Gill, Work and adventures in New Guinea 1877—85 (aid. 1885), Hager, Kaiser-Wilhelms-Land und der Bismarck-Archipel (Leipz. 1886), J. Strachau, Explorations and adventures in New Guinea (Lond. 1888), Finsch, Samoafahrten (Leipz. 1888), Chalmers, Pioneer life and work in New Guinea 1877 —94 (Lond. 1895), Cayley-Webster, Trough New Guinea and the cannibal counties (Lond. 1898), Finsch, Uebersicht der Ergebnisse seiner Reisen 1859—99 (Berl. 1899), Krieger, Neuguinea (Berl. 1899), von Luschan, Beiträge zur Ethnographie von N. (Berl. 1899), Abel, Savage life in New-Guinea (Lond. 1902), NieuwGuinea (in de „Encyclopaedie van Nederl.Indië”).
