Gepubliceerd op 19-01-2021

Arnhem

betekenis & definitie

(wellicht het Arenacum der Romeinen; in de middeleeuwen Arnoldi villa.) Hoofdstad van de provincie Gelderland, omgeven door de gemeenten Ede, Rozendaal, Rheden, Westervoort, Huissen en Eist; zij is gelegen aan den Rijn, op 17 uren z.o. van Amsterdam en 25 uren o. van ’s-Gravenhage, aan de spoorlijn Nijmegen-Arnhem (19 km.), Amsterdam-Utrecht-Arnhem; Arnhem-Emmerik, Arnhem-Zutphen en Zevenaar-Arnhem-Ede (31 km.)

Bevolking

In 1796 telde Arnhem 10.080 inwoners, in 1811, 9437, in 1822 10.059, in 1830 14.509, in 1840 16.758, in 1870 32.497, in 1890 48-300, in 1895 56.413 n.1. 26.499 mannen en 29.914 vrouwen.

Geschiedkundige herinneringen:

996. A. wordt voor het eerst in eene oorkonde genoemd. De opbrengsten harer kerk worden door keizer Otto II aan de abdij te Elten toegewezen.
1233. (18 Juli) A. krijgt van graaf Otto van Gelder stedelijke rechten, en verkrijgt sinds den rang van hoofdplaats van het kwartier der Veluwe.
1343. Arnhem treedt in het verbond der Hanze.
1391. De van twee torens voorziene Sint-Walburgs-kerk voltooid.
1452. De bouw van de Groote of Eusebiuskerk wordt aangevangen (voltooid 1491).
1466. Verrassing van A. door Willem van Egmond, op 27 Februari.
1473. De Bourgondiërs bezetten de stad.
1505. (27 Juni). A. wordt door Filips den Schoone ingenomen.
1514. (21 Maart). Karel van Egmond verdrijft de Bourgondiërs.
1538. (30 Juni) Hertog Karel van Egmond sterft te A.
1585 De graaf van Meurs brengt Staatsch krijgsvolk binnen A.
1672. De Franschen trekken A. binnen, doch worden nog hetzelfde jaar gedwongen de stad te ontruimen,
1702 en 1748 Oproeren en wanordelijkheden.
1761 De Waag gebouwd,
1783 en 1786. Oproeren.
1795 (17 Jan.) A. geeft zich over aan de Franschen.
1802 De teeken- en bouwkundige school Kunstoefening gesticht.
1813 (30 Januari) De Pruisen behalen bij A, een overwinning op de Franschen.
1829 Het gouvernement machtigt tot het sloopen der wallen; het eerst verdwijnt het bolwerk aan de Velperpoort.
1837-39. Bouw van het paleis van justitie.
1847 Het gebouw Musis Sacrum voltooid; in 1852 en 64 vergroot.
1862 De .Kweekschool voor Onderwjzeressen gesticht.
1864 De eerste steen van den Nieuwen Schouwburg wordt gelegd.

Tot de belangwekkendste gebouwen dezer stadbehooren het Raadhuis, vroeger de woning van Maarten van Rossum, met drie saterbeelden aan den ingang, waarnaar het gebouw den naam van Duivelshuis draagt; het bevat, behalve de raadzaal en verdere dienstvertrekken, de stedelijke bibliotheek en een museum van oudheden; het Gouvernementsgebouw, ter plaatse van het oude hertogelijke Hof, en in het begin der 19e eeuw gesticht; het Paleis van Justitie; het gebouw Musis Sacrum. Onder de kerken is de merkwaardigste de Groote of Eusebiuskerk, die met een toren prijkt, die in 1650 tot op zijn tegenwoordige hoogte werd voltooid; deze kerk bevat de graftombe van hertog Karel van Gelder, bestaande uit een monument van wit albast met het beeld des hertogs en vier leeuwen, benevens de beelden van de Apostelen. De koepelvormige St. Janskerk werd in 1838 voltooid.

Het Velperplein, het Koningsplein en de Groote Markt behooren tot de fraaiste pleinen van Nederland; schoone punten leveren vooral ook de Singels en de Rijnkade op; de drukste winkelstraten zijn de Rijnstraat, Vijzelstraat, Ketelstraat, Roggestraat, Bakkerstraat, Koningstraat enz.

Arnhem heeft een groot deel van haar bloei te danken aan de schoone omstreken, die elk jaar vele bezoekers lokken, en vele gegoede familiën zich hier doen vestigen. De stad drijft een aanzienlijken commissiehandel op Duitschland, langs den Rijn; voorts zijn er fabrieken van stoomwerktuigen,rijtuigen, muziekinstrumenten, meubels, sigaren enz. De scheepvaart vindt een goede en vrij ruime haven aan de westzijde der stad.

Arnhem is de zetel van de Geldersche Maatschappij voor Geschied- en Letterkunde; van een vice-consul van Portugal en van een idem van Spanje, van een gerechtshof, van een arrondissementsrechtbank, van een kantongerecht, welks rechtsgebied zich uitstrekt over de gemeenten Arnhem, Duiven, Herwen en Aerdt, Pannerden, Rheden, Rozendaal, Zevenaar. Het arrondissement Arnhem omvat de kantons Arnhem, Wageningen, Nijmegen, Eist, Doesburg en Terborg.

De voorn. instellingen van onderwijs te A. zijn: een gymnasium, een gemeentelijke hoogere burgerschool met 5-jarigen cursus, een gemeentelijke middelbare school voor meisjes met 5-jarigen cursus.

De gem. Arnhem, bestaande uit de stad Arnhem, het dorp Schaarsbergen en de buurtschap Klingelbeek, vormt een rijkskiesdistrict; de plaatselijke voorwaarden ten opzichte van het kiezer schap zijn

1e stad : minimum huur per week f 2. min. inkomen per jaar f 500.—: vrije kost en inwoning wordt berekend als 325.— inkomen;
2e buitenwijken: min. huur f 1.75 ; min inkomen f450.— ; kost en inw. f 300.— ;
3e Schaarsbergen: min. huur fl.—f min. ink. f300.—; kost en inw f200.—.

De bewoners worden in de Personeele belasting aangeslagen volgens den maatstaf der 3de klasse (stad), 4de klasse (buitenwijken) en 8ste klasse (Schaarsbergen). '