Een nicotineverslaving is de afhankelijkheid van nicotine, de verslavende stof in tabak. Nicotineverslaving heet dan ook wel rookverslaving. Hierbij ervaart men de dwangmatige behoefte om te roken en heeft men het gevoel niet te kunnen stoppen, ondanks dat de nadelige gevolgen van het roken bekend zijn.
Een nicotineverslaving ontstaat door het roken van tabak waar deze stof in zit. Nicotine zorgt voor activatie van het beloningssysteem in de hersenen, wat maakt dat mensen bij het roken een licht gevoel in de hersenen krijgen, een soort roes. Het roken werkt vaak ontspannend, maar kan ook stimulerend werken voor de concentratie.
De eerste paar sigaretten worden vaak als vies ervaren. Toch gaan sommige mensen vervolgens door met roken, doordat ze het zien bij anderen die ervan lijken te genieten. Ze hebben het idee dat ze er wel aan zullen wennen en krijgen steeds vaker trek in een sigaret. Zo gaan ze geleidelijk steeds meer roken en treedt tolerantie op. Vaak heeft men zelf in het begin niet eens door dat hij of zij al verslaafd is en denkt nog gemakkelijk te kunnen stoppen. Nicotine is echter zeer verslavend. Hoe jonger iemand begint met roken, hoe ernstiger de verslaving gemiddeld wordt.
Nicotine is zowel lichamelijk als geestelijk verslavend. Wanneer een verslaafde stopt met roken, zal diegene ontwenningsverschijnselen ervaren zoals slapeloosheid, maag- en darmklachten en een verhoogde eetlust. Verder voelt men vaak een sterke drang tot roken en kan zich angstig, rusteloos en geïrriteerd voelen. Ook kan een sombere of depressieve stemming het gevolg zijn. De meeste van deze ontwenningsverschijnselen zijn de eerste paar dagen na het stoppen het sterkst en nemen daarna geleidelijk af. Het risico op een terugval is dan ook het grootst in het begin. Verschijnselen zoals een sombere stemming of verhoogde eetlust kunnen enkele maanden duren.
