Woorden en uitdrukkingen verklaard

Dr. C.H. PH. Meijer (1919)

Gepubliceerd op 03-12-2020

Adelborst

betekenis & definitie

benaming voor de leerlingen van het opleidingsinstituut voor zeeofficieren, en ook voor de officieren ter zee laagsten rang (nl. Adelborst Ie klasse = 2e luitenant bij de landmacht).

De bet. is eigenlijk: knaap (borst, hgd. Bursche) van adel, of van hooge geboorte; de adelborsten worden nog aangesproken met den titel Jonker, evenals dit bij de kadets geschiedt. Vroeger ook bij ’t landleger. Bij Hooft leest men, Ned. Hist. 1085: „Daar klaaghde Helmich oover de gansche troep, uitgezeidt L. B. v.

L., vendrigh, en Pieter Fransois, adelborst;” op hl. 1084 noemt hij een adelborst: Gijzeler Frieze v. Hottinger, blijkbaar een adellijk jongmensch. De bet. van leerlingen ter zee vindt men reeds Valentijn, O.-Ind. V, 217b: „Kornelis Houtman (ging) met 9 Adelborsten aan land”.Vroeger was de bet. ruimer; Kil. geeft er voor: miles generosus, egregius, primarius. In den krijgsdienst bestond vroeger nog een derg. titel, nl. edellieden van het geschut of van de Artillerie (in navolging zeker van ’t fra. gentils hommes d'artillerie); wij vinden dien b.v. in ’t Gr. Placaatboek, ten jare 1599: „Edelluyden van ’t Geschut.. . Soo vele den Edelluyden van de Artillerye aangaat, de selve sullen .... d’ opsichte ende conduicte hebben van het grof Geschut ende equippage van dien” (2, 333). Gr. Placaatb. 3, 184 a. in een plak. van 1674 noemt een „Corporaal der Adelborsten”, en „Adelborsten” die boven den lanspassaat in rang stonden.

In de Keuren van Leyden bl. 85 worden de Adelborsten genoemd in deze volgorde van rangen: Wachtmeesters, Corporaals, Kwartiermeesters, Adelborsten, Rotmeesters.

In het mnl. wordt het woord adelborst niet gevonden, maar wel adelsone, edelgeboren zoon; ook adelbroeder.