balé-balé 1

betekenis & definitie

balé-balé [rustbank]. In het Javaans betekent balé in de eerste plaats ongeveer hetzelfde als ambèn, dat is een bank, zit- of ligplaats, doorgaans van bamboe vervaardigd en die het voornaamste stuk huisraad in een Javaanse woning uitmaakt. Op zo’n bank strekt de Javaan gaarne op het warmste van de dag de van de arbeid vermoeide leden uit om zich over te geven aan een dromerige rust. Gelijk vele andere woorden wordt ook balé, althans in de hier vermelde betekenis, dikwijls verdubbeld, en bij de Indo-Europeanen op Java is het in het bijzonder de gewoonte geworden altijd die geredupliceerde vorm te bezigen. Zo lezen wij bijvoorbeeld bij Van Hoëvell, Reis over Java, deel I, p. 127: ‘Menigmaal kon ik de verzoeking niet weêrstaan, mij op een oogenblik op een balé-balé voor een der woningen neder te zetten.’

Door een uitbreiding van het gebruik betekent het Javaanse balé ten tweede ook een pandôpô of paviljoen dat bij bijzondere gelegenheden tot zitplaats dient, en hieraan sluit zich de betekenis van het Maleise balei, dat ongetwijfeld hetzelfde woord is, aldus omschreven in het Maleise woordenboek van Pijnappel: ‘een aan de vier kanten open gebouw, dat voor vergaderingen, het huisvesten van vreemdelingen enz. dient, het raadhuis.’ Zo’n gebouw is inderdaad te vergelijken met een grote overdekte rustbank. Vergelijk Klinkerts Supplement. Ook in deze zin komt balei wel eens in Nederlandse geschriften voor, bijvoorbeeld Van Hasselt, Volksbeschrijving van Midden-Sumatra, p. 142, Verkerk Pistorius, Inlandsche huishouding in de Padangsche bovenlanden, p. 9. Laatstgenoemde schrijft ook dit woord balei-balei, waarschijnlijk omdat hem die vaak, hoewel in andere betekenis, op Java gehoorde klank voor de geest zweefde.

Er ligt iets verleidelijks in om ons balie, in de zin van ‘rechtbank’, van dit Maleise balei af te leiden, want in beide heeft het woord bank een gelijksoortige uitbreiding gekregen. Het denkbeeld is dan ook werkelijk geopperd, maar het woord behoort volstrekt niet tot die klasse van woorden die ons Nederlands aan het Maleis verschuldigd is. Maar bovendien is het niet twijfelachtig of de ware betekenis van balie is: afpaling, afschutting, hek, slagboom, het Latijnse cancelli (waarom het ook voor het afschutsel van een stoep, de leuning van een trap, enz. gebezigd wordt) en dus ook de afschutting tussen de rechters en advocaten. De advocaat spreekt dus vóór de balie. Misverstand van die uitdrukking zal aanleiding gegeven hebben dat het woord op de rechtbank zelf werd overgebracht.