zonder - niet met..., niet in het bezit van...: 'brood zonder boter', 'een vergadering zonder voorzitter'. Vrij van heeft betrekking op iets min of meer ongunstigs: ziekte, vuil, besmetting, vreemde invloeden. Exclusief (of kortweg ex, bij BTW) is van toepassing op zaken, en wordt gevolgd door een percentage belasting, bedieningsgeld en dergelijke: 'f 145,50 exclusief BTW'. In formele stijl gebruikt men het synoniem ongerekend, waarna een bedrag, pensioen of iets dergelijks volgt. Een persoon of zijn aanpak, levensstijl, enzovoort is ontbloot van schoonheid, aanleg, humor, enzovoort. Gespeend van en verstoken van hebben betrekking op personen; bij 'gespeend van' hoort een bepaling waarin een (gunstige) persoonlijke eigenschap wordt genoemd: 'zij is niet gespeend van humor', 'ze is gespeend van werkelijkheidszin'. 'Verstoken van' slaat op zaken die men goed zou kunnen gebruiken, bijvoorbeeld hulp, contact, goederen, comfort: we zijn verstoken van voedsel. Na minus volgt een persoon of een zaak: we waren er allemaal, minus Jan.

Zie: uitgezonderd.

zonder - voorzetsel
uitspraak: zon-der

1. wat er niet bij of in is
♢ zij drinkt thee zonder suiker
1. ik kan niet zonder jou
[ik kan je niet missen]

Algemene uitdrukkingen:
1. zonder dat iemand het wist
[niemand wist het]
2. zonder aarzelen
[hij aarzelde niet]
3. dat is zonder meer waar
[absoluut waar]
4. zonder twijfel
[daar hoeft niet aan getwijfeld te worden]
5. we zitten zonder
[we hebben niets meer]
Voorzetsel: zon-der

Tegenstellingen
met