ambtenaar, persoon in dienst van de overheid. Synoniem met overheidsdienaar (archaïstisch). Al naar gelang functie, rang en werkgever gebruiken we verschillende woorden. Bureaucraat geeft aan dat de ambtenaar in kwestie eigenmachtig en bedillerig optreedt of te veel hecht aan procedures en formaliteiten, apparatsjik dat de ambtenaar niet politiek georiënteerd is en goed thuis is in het ambtelijke apparaat. Een substituut vervangt een andere ambtenaar bij diens afwezigheid of bij belet. Een magistraat bekleedt een hoog staatsambt. In een Oudgriekse stadstaat heette hij een archont of archon, in het Romeinse Rijk was de censor belast met onder andere de bevolkingsadministratie en militaire keuringen; een dictator had in een politieke of militaire noodsituatie bijna absolute volmachten. Een magistraat in de vroegere stadsrepublieken Genua en Venetië was een doge; in China heette hij mandarijn en in het dertiende- en veertiende-eeuwse Italië podesta als hij aan het hoofd stond van een stadsbestuur. Een schrijver komt onderaan in de rangorde van ambtenaren. Vlak boven hem staat een klerk, die op zijn beurt werkt onder een commies (in België: commis direct), deze onder een hoofdcommies. Daarbovenuit torent een hoofdambtenaar. Hoofdambtenaren zelf kunnen een lagere of hogere rang hebben; de eerstgenoemden zijn referendaris, de tweede categorie heet administrateur. Of wettelijke voorschriften worden nageleefd, wordt gecontroleerd door een hoge ambtenaar met de titel inspecteur of opziener, of door een lager geplaatste opzichter, terwijl huishoudelijke zaken, onder andere aan het hof, onder de verantwoordelijkheid vallen van een intendant. Een archiefambtenaar is verbonden aan een archiefdienst. De hoogste archiefambtenaar is de archivaris. De chartermeester werkt in een groot gemeentearchief en heeft de rang van referendaris. Een archivist is een archiefambtenaar met de rang van commies. Het Openbaar Ministerie is de werkgever van een openbare aanklager (zie aldaar). Raadspensionaris of landsadvocaat duidt een juridische ambtenaar aan die in het gewest Holland en WestFriesland vanaf 1621 het secretariaat van de Staten uitoefende. Een andere historische ambtenaar is de olderman, een vroegere ambtenaar van de stad Groningen die was belast met het bewaken van het stapel- en gilderecht. Het Rijk heeft rijksambtenaren in dienst; synoniemen: staatsambtenaren en (in archaïstische stijl) landsdienaren en staatsdienaren. In koloniale gebiedsdelen werkten gouvernementsambtenaren. Bosbouwkundige ambtenaren noemen we boswachter. Aan de grens controleert een douanier, douanebeambte, grenswachter, douane (informeel), commies of commis direct (België) de papieren. Ministeries worden geleid door een secretaris-generaal. Een hoge ambtenaar bij de EG ten slotte is een eurocraat (informeel).

Zie ook: werknemer.

Zie verder: bestuurder ; diplomaat.

Ieder die eene bediening bekleedt, waartoe hij door eenig gezag is aangesteld is een beambte, het woord is echter door het gebruik beperkt tot degenen, die in lagere bedieningen geplaatst zijn. Ambtenaren zijn degenen die een ambt bekleeden en een meer zelfstandigen werkkring hebben. De hoofdambtenarenen de beambten der spoorweg maat¬schappij. De rechterlijke ambtenaren. In sommige streken worden onder de ambtenaren meer bepaald de kommiezen der belasting verstaan.

ambtenaar - zelfstandig naamwoord
uitspraak: amb-te-naar

1. iemand die bij de gemeente of de overheid werkt
♢ de ambtenaar vroeg of ik mijn paspoort wilde laten zien

Zelfstandig naamwoord: amb-te-naar
de ambtenaar
de ambtenaren
het ambtenaartje