Het betere deel gekozen hebben

Ontleend aan de geschiedenis van Martha en Maria, de vriendinnen van Jezus, uit Luc. 10 (vs. 38-42), waarin Martha de dienende en Maria de bespiegelende is. Op de vraag van Martha aan Jezus, of hij Maria niet kan aanmanen bij de werkzaamheden behulpzaam te zijn, antwoordt Jezus: ‘Martha, Martha! gij bekommert en ontrust u over vele dingen. Maar één ding is nodig; doch Maria heeft het goede deel gekozen, hetwelk van haar niet weggenomen zal worden

Deel aan iets hebben

Ergens bij betrokken zijn

Het leeuwe(aan)deel krijgen

Ontleend aan de 147ste fabel van Esopus en aan die van Lafontaine uit diens 1ste boek (fabel 6), waarin enige dieren samen met de leeuw op jacht gaan. Ze vangen samen een hert, dat verward raakt in het net, door de geit gespannen. Dan begint de ‘eerlijke’ verdeling. Ze zijn met hun vieren: de vaars, de geit, het schaap en de leeuw en er worden dus vier gelijke porties gemaakt. Het eerste deel neemt de leeuw, omdat hij de koning der dieren is, het tweede neemt hij ook omdat het hem van rechtswege toekomt, eveneens het derde omdat hij de moedigste en sterkste is en wie aan het vierde stuk durft te komen, die dreigt hij te zullen verscheuren. In de oorspronkelijke fabel is het leeuwe (aan) deel dus nog groter dan tegenwoordig. De uitdrukking wil zeggen: niet naar recht en billijkheid delen, doch alles of het grootste deel voor zich opeisen. Ten onrechte zegt men soms: bij bepaalde werkzaamheden e.d. het leeuwedeel te hebben verricht. Een ‘leonisch verdrag’ (leonina societas) of leeuweverdrag is een overeenkomst, waarbij de voordelen over beide partijen zeer ongelijk zijn verdeeld

Ergens part noch deel aan hebben

Ergens totaal niets mee te maken hebben
‘Part’ is de Fra. vorm voor: deel. We hebben hier dus te maken met een pleonasme. De uitdrukking bedoelt: ergens niet de geringste schuld aan hebben

Ik heb er part noch deel aan

Ik ben daar aan geheel onschuldig

Onbeschaamde mensen hebben het derde deel van de wereld

Geen schaamtegevoel hebbend

Elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel

Ieder krijgt er het zijne van

Een brutaal mens heeft het derde deel van de wereld

De mening wordt in de 16de eeuw uitgedrukt door: ‘D’onschamelen (de onbeschaamden) hebben de twee derden deelen van de werelt’ (Coomhert, Maeghdekens Schole, fol. 395r);, Vgl. Coster (512, vs. 475)

De wereld is een schouwtoneel; elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel

Ieder mens krijgt in het leven wat hem of haar toekomt

De wereld is een speeltoneel - elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel

Opschrift, gemaakt door Vondel, boven de poort van de in 1638 geopende schouwburg te Amsterdam. In sommige uitgaven van Vondel leest men in plaats van ‘speeltoneel' ook ‘schouwtoneel’. Vgl. de vertaling uit Shakespeares As you like it (All the world is a stage), van Beets

Ghy ziet het zichtbaer deel van Bartiens hier nae ’t leven

Van zyn onzichtb’ren geest heeft hy u zelf gegeven
Een print int rekenboeck dat nergens faelt noch suft
Maer volght tot dienst der Jeughd Euclides’ ryp vernuft

Hij deelt altijd de lakens uit

Hij speelt altijd de baas

De wereld is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel

Invloed op de gang van zaken hebben

Het leven is een pijpkaneel; ieder zuigt eraan en krijgt zijn deel

Op deze wereld is slechts voor weinigen echte rijkdom weggelegd

Het leven is een pijp kaneel - elk zuigt eraan en krijgt zijn deel

Soms met de toevoeging: maar de één wat meer als de ander. De uitdrukking bedoelt: ieder haalt uit het leven wat eruit te halen valt

Dan moocht ghy ghaen ghestickt, gheprickt en gheperelt Want onbeschaemde luy hebben toch het derden deel van de werelt

De zegswijze bedoelt: een brutaal mens dringt zich te zijnen voordele overal in

Armoede of rijkdom geeft mij niet, voedt mij met het brood mijns bescheiden deels

Ontleend aan Spr. 30 : 8-9, welke teksten in hun geheel luiden: ‘Ijdelheid en leugentaal doe verre van mij, armoede of rijkdom geef mij niet, voedt mij met het brood mijns bescheiden deels, opdat ik, zat zijnde, U niet verloochene, en zeggen: ‘Wie is de Here?’, of dat ik, verarmd zijnde, dan niet stele en de Naam mijns Gods aantaste'. De bedoeling ervan is duidelijk