Spreekwoorden 'dan'

Daar behoort meer tot de dans dan een paar dansschoenen

Om iets goed te kunnen uitvoeren, moet men over al de nodige middelen beschikken

Het Congres danst

‘Congres’, van Lat.: congressus, congredi, samenkomen; de samenkomst, bijeenkomst, vnl. van vorsten en hun gezanten en diplomaten. De uitdrukking is ontleend aan de Fra. zegswijze: ‘Le Congrès ne marche pas, il danse’, d.i.: het Congres vordert niet, het danst. Woorden van de oude prins de Ligne, met betrekking tot de grote feesten tijdens het Congres van Wenen in 1814

Een polyfeems dankbewijs

Polyphemus, de eenogige reus, was de zoon van Poseidon, de god van de zee, en woonde in het land der Cyclopen. Toen Odysseus op zijn zwerftochten in het land der Cyclopen aankwam, wenste hij vriendschap met Polyphemus te sluiten. Deze was daar evenwel niet voor te vinden. Nadat hij enige metgezellen van Odysseus verpletterd en opgepeuzeld had, vond Odysseus het geraden, zijn maatregelen te treffen. Hij trachtte Polyphemus door enige bekers wijn om te kopen. Polyphemus vond deze drank verrukkelijk, en uit dankbaarheid beloofde hij Odysseus toen: ‘Ik zal eerst je metgezellen opeten, en jou het laatst van allen; dat zal je gave zijn die je krijgt als mijn gast!’ Een polyfeems dankbewijs is derhalve een zeer twijfelachtig dankbewijs

Iemand dank weten

Iemand danken, dankbaar zijn, hem dank toekennen. De uitdrukking dateert reeds uit de middeleeuwen en is vermoedelijk een navolging van de analoge Gr. zegswijze: charis eidesai

God zij dank

Deze uitdrukking komt o.m. voor in Rom. 7:25

Stank voor dank

Als men iets goeds doet, wil dat niet zeggen dat iemand anders daar dankbaar voor is

Zoals de juffrouw danst, danst ook haar hondeken

Men spreekt ten gunste van hen van wie men leven moet
Wiens brood men eet, diens woord men spreekt

Daniël in de leeuwekuil

Ontleend aan de geschiedenis in Dan. 6, in welk hoofdstuk we lezen hoe de in Babylonische gevangenschap verkerende joodse profeet Daniël, door zijn belagers beschuldigd van overtreding van ’s konings geboden, in de zgn. leeuwekuil van de koninklijke dierentuin wordt geworpen, doch tot grote verbazing van de koning door de leeuwen niet gehinderd, laat staan verscheurd wordt. De koning laat Daniël daarop uit de kuil halen en begiftigt hem met een hoge positie

Iemand een dansken leren

Hem voor de gek houden

De dans ontspringen

Op het nippertje aan een gevaar ontkomen
Het gevaar ontkomen

Dank oogsten

Deze en soortgelijke uitdrukkingen (lof, bijval e.d. oogsten) geven een overdrachtelijk gebruik van het binnenhalen van de graanoogst. Zij spreken overigens voor zich zelve

De dans (niet) ontspringen

‘Dans’ is hier: dodendans. Een zeer geliefd middeleeuws tafereel, allegorisch de macht en de onverbiddelijkheid van de dood voorstellend (zie de afbeelding van Albrecht Dürer). Bij het ingang vinden van meer verlichte denkbeelden, waren er velen die zich aan deze ceremonie probeerden te onttrekken. Zij, die hierin - soms met veel gevaar - slaagden, waren: de dans ontsprongen. Volgens anderen heeft men bij deze uitdrukking te denken aan de ‘vuurproef’, het lopen (dansen) over gloeiende staven (kolen)

Aan de dans geraken

Slaags raken; met iemand in twist komen

Dat is een dankzegging waard

Ook deze zegswijze zweemt naar de ‘tale Kanaäns’, naar de gewijde taal, omdat we het woord ‘dankzegging’ meermalen in de bijbel en in andere godsdienstige geschriften aantreffen. Veelal gebruikt men deze zegswijze wanneer men opgelucht is door de gelukkige afloop van een bepaalde zaak, wanneer men blij is over iets dat achter de rug is

Het vat der Danaïden vullen

Nutteloze arbeid verrichten
Proberen een nutteloos karwei te verrichten
De ‘Danaïden’ waren de 50 dochters van koning Danaus van Argos, die allen, op één na, in de bruiloftsnacht hun bruidegoms, de zonen van Aegyptus, doorstaken, en nu tot straf in de onderwereld (tartarus) ten eeuwigen dage water in een bodemloos vat moesten gieten. Een onderneming, welke veel geld verslindt en weinig of geen resultaten oplevert, noemt men figuurlijk een: vat der Danaïden. De uitdrukking bedoelt dus hetzelfde als: een bodemloos vat

de dans ontspringen

aan een gevaar ontsnappen.

Die dan leeft, die dan zorgt

Als de tijd komt is het vroeg genoeg om te zorgen
Men moet zich niet te vroeg zorgen over allerlei dingen maken

Wie dan leeft, die dan zorgt

Ongeveer hetzelfde als: na ons de zondvloed (11282), doch iets minder verstrekkend. Men bedoelt eigenlijk alleen maar: maak je geen zorgen voor de tijd, voor het zover is

Dankbaar, maar niet voldaan zijn

Wordt gezegd wanneer men iets of veel heeft bereikt, maar nog niet ten volle geslaagd is in zijn pogingen

Iemand een schone dans leren

Iemand een pak slaag geven