Marathon is in alle opzichten een klassiek voorbeeld van een geoniem: een woord dat is afgeleid van een plaatsnaam. Marathon was in de oudheid een stadje aan de oostkust van Attica, niet ver van de huidige plaats met dezelfde naam en ongeveer 40 kilometer van Athene.
Op de vlakte van Marathon werd in 490 v. C. de beroemde slag geleverd tussen de Atheners onder Miltiades en het Perzische expeditieleger onder Datis. Met de Perzen in aantocht stuurden de Grieken een boodschapper genaamd Philippides naar Sparta om hulp te vragen. Philippides legde de circa 240 kilometer af in minder dan twee dagen. Dat was zelfs in het oude Griekenland – waar een dergelijk communicatiesysteem gebruikelijk was – een uitzonderlijke prestatie.
In Marathon werd ondertussen de beslissing genomen om niet op de Spartanen te wachten. Terwijl de numeriek sterkere Perzen zich nog aan het voorbereiden waren op de strijd, werden ze door de Grieken verrast én verslagen. Volgens de overlevering werd er een boodschapper – ja, alweer Philippides – naar Athene gestuurd om het nieuws te brengen van de heroïsche overwinning. Hij zou bij aankomst Nike hebben uitgeroepen (‘overwinning’), om vervolgens van uitputting dood neer te vallen.
Dat de Grieken de Perzen versloegen, daarover zijn historici het wel eens. Maar of er werkelijk ooit een koerier naar Athene werd gestuurd, is nog maar de vraag. Als dat al het geval was, dan lijkt het onwaarschijnlijk dat Philippides er na zijn retourtje Sparta nog veel puf voor had. En dat een collega een tocht van 40 kilometer – destijds kinderspel – met de dood moest bekopen, lijkt al even twijfelachtig. Historici uit die tijd maken bovendien geen melding van een heroïsche boodschapper. Dat gebeurde pas een jaar of 600 later, toen de legende van Pheidippides (zoals men hem ging noemen) gestalte begon te krijgen.
Sinds de eerste moderne Olympische Spelen, in 1896 in Athene, behoort ‘marathon’ tot onze vocabulaire. De langste onder de atletieknummers werd in het olympische programma opgenomen als eerbetoon aan de heldendaad van Pheidippides. De eerste officiële marathon, op 10 april 1896, werd dan ook gelopen van Marathon naar Athene. De Griek Spiridon Louis kwam na 40 kilometer als eerste over de finish in een tijd van 2 uur, 58 minuten en 50 seconden.
De opmerkzame lezer zal er terecht op wijzen dat een marathon tegenwoordig 42 kilometer en 195 meter bedraagt. Deze eigenaardige afstand hebben we te danken aan de al even eigenaardige Engelsen. Tijdens de Spelen van 1908, in Londen, verlengden zij het parcours van de marathon tot 26 mijl (krap 42 kilometer), om een race mogelijk te maken van Windsor Castle – één van de koninklijke verblijven – naar het White City stadion. Ze voegden er nog eens 385 yards (ongeveer 325 meter) aan toe zodat de wedstrijd precies zou eindigen voor de koninklijke loge. Na jaren van verhitte discussie besloot de internationale atletiekfederatie in 1921 dat het parcours van 1908 voortaan de officiële marathonafstand zou zijn.
