Zo op het eerste oog valt er weinig te vertellen over de herkomst van het woord basketbal. Je hebt immers de basket, en daar moet de bal in, kortom: basketbal. Schijn bedriegt echter.
Denk nog maar eens goed na over die basket waar die bal in moet. Iedereen met enige kennis van de Engelse taal zal zich realiseren dat basket ‘mand’ betekent. En als de basket in basketbal iets niet is, dan is het wel een mand. Daar moet een verhaal achter schuilen.
De geschiedenis van de sport én het woord basketbal voert ons terug naar het einde van de 19de eeuw, om precies te zijn naar de winter van 1891. In het plaatsje Springfield – in de Amerikaanse staat Massachusetts – stond een opleidingsinstituut voor de YMCA (Young Men’s Christian Association). Eén van de docenten aldaar, James Naismith, kreeg de opdracht om een nieuw indoor teamspel te ontwerpen voor een groep studenten die de standaard gymnastiekles niet meer zo inspirerend vond. Naismith, een Canadees, nam zich voor een balspel te creëren met gelijke kansen voor elke deelnemer: een spel waar vaardigheid, niet fysieke kracht de doorslag zou geven. Om fysiek contact te vermijden, moest rennen met de bal verboden worden. En omdat het spel in een beperkte, afgesloten ruimte werd gespeeld, zou het verplaatsen van de bal alleen met de handen mogen gebeuren.
Naismith koos een voetbal voor het nieuwe spel omdat deze gemakkelijk in de hand lag, moeilijk te verbergen was en een voorspelbare stuit opleverde (in tegenstelling tot bijvoorbeeld de ovale bal bij American football). Scoren moest bovenal een kwestie van precisie en dus vaardigheid zijn. Naismith besloot daarom tot een zo klein mogelijk doelgebied: niet op de grond, zoals gewoonlijk, maar op hoogte, buiten bereik van de spelers.
In december 1891 stelde Naismith de eerste regels voor het nieuwe spel op schrift. Deze kwamen in zeer grote lijnen overeen met het moderne basketbal, op één uitzondering na: de speler met de bal mocht niet lopen, dus aan dribbelen werd niet gedaan (lopen en dribbelen met de bal werd rond 1910 toegestaan). De eerste officiële wedstrijd werd gespeeld op 20 januari 1892 in de gymzaal van het YMCA-opleidingsinstituut in Springfield. Naismith liet perzikmanden op drie meter hoogte bevestigen aan de balkonrailingen aan beide einden van de zaal, deelde de 18-koppige groep studenten op in twee teams en zo begon het eerste potje Basket Ball.
Het oorspronkelijke spel verliep nogal traag omdat na elk doelpunt (basket) iemand op een ladder moest klimmen om de bal uit het mandje te vissen. Rond 1900 waren de manden dan ook vervangen door de inmiddels bekende ijzeren ring met het bodemloze netje. In de naam van de sport leven de oorspronkelijke perzikmanden echter voor altijd voort.
