Verrassingsgeschenk. In Spanje en Italië was het al in de 15de eeuw de gewoonte om elkaar op 5 december een aanzienlijk geschenk te geven in de vorm van iets anders dat van veel minder waarde was: bijvoorbeeld een citroen waarin een grote diamant verborgen zat. Deze gewoonte heette zapato (Spaans voor → schoen) of sapate. In de 16de eeuw plachten de rijken hun vrienden op 5 of 6 december te verrassen door een geschenk te verstoppen.
Om er zeker van te zijn dat het gevonden zou worden, deed men het vaak in de schoen. Op sommige 17deeeuwse schilderijen is een ‘sluitappel’ te zien: een kunstig doormidden gesneden appel waarin een muntstuk verstopt zat: de voorloper van de surprise. Dit gebruik ging tot ongeveer 1955 door. Vóór 1800 zijn de surprises vooral in de vorm van kool, appel of citroen waar iets kostbaars in zit.
Vanaf in ieder geval 1826 komen er zelfgemaakte knutsels met iets erin. In de 19de eeuw begonnen ook volwassenen elkaar verrassingen te geven, die in een trommel (surprise box) werden verpakt. Een vroege vermelding van een surprise staat in een jeugdboek van 1866: ‘een servetteband in een bierkruik’.
Begin 20ste eeuw beginnen vooral jongeren geschenken in te pakken in veel kranten met lijm of stroop, wat veel plezier bij de maker, maar afschuw bij de ontvanger veroorzaakt.
Dames- en jeugdbladen stimuleren vanaf ca. 1925 het zelf maken van een surprise. Later evolueerde dit naar onze surprise: een creatieve, grappige manier om iets te verpakken. Ook hierbij blijft het een zeker doel om de ontvanger op zijn zwakheden te betrappen: iets kleins in iets enorm groots verpakken kan iemands begerigheid blootleggen.We kunnen spreken van twee soorten surprises:
•Een nagemaakt voorwerp van de verlanglijst (zoals een computer van karton) of een neutraal knutselwerkje dat iets met sinterklaas te maken heeft (bijvoorbeeld een boot met iets erin).
•Een bestaand voorwerp dat verwijst naar een karaktertrek van de ontvanger: een klein cadeautje in enorme doos kan verwijzen naar gretigheid. Maar iemand die bang is voor muizen een muis van stof geven, verwijst naar diens angst.
Booy, 1997, 2007; A Leydis, 1897; Vels Heijn, 1973.
