Nicolaas komt van het Grieks NiKoq laoq, dat wil zeggen ‘overwinnaar van het volk’. De naam Nikolaüs komt al in het Nieuwe Testament voor en wel in Handelingen (6,5). Deze Nikolaüs was een proseliet (bekeerling) uit Antiochië, aangesteld voor pastorale zorg. In het boek Apokalyps (Openbaringen) wordt gesproken over Nikolaïeten (Apk 2,6 en 15).
Ze zijn waarschijnlijk genoemd naar een verder onbekende Nikolaüs, die zedeloosheid verbond met gnostische pretenties en deelneming aan heidense offermalen. Vanaf 450 komt de naam Nicolaas steeds meer voor.Tegen het eind van de middeleeuwen was Sint-Nicolaas zo populair dat de naam Nicolaas - of afleidingen daarvan na Johannes het meest gebruikt werd. Enkele afleidingen zijn: (jongensnamen) Claes, Claus, Klaus, Cola, Coletus, Colijn, Colin, Klaas, Klaasien, Kool, Kolya (Russisch), Laefke, Likel (Fries), Luckele, Nick, Nico, Niek, Niekel, Nigel, Nicholas, Nikola, Niels, Nils, Nikita, Nisse, Nole, Noolke, Serclaes, Miklas, Miklós (Hongaars), Mikusch; (meisjesnamen) Claasje, Clasina, Colette, Coleta, Colinda, Colien, Klaasina, Klas, Klaske (Fries), Nicole, Nicoletta, Nicoline, Niekje, Nielsine, Nielske, Nicky, Nikie, Nyk.
De Vlaamse naam Quaeclaeys is ontstaan uit de verwarring van Sint-Nicolaas met de duivel. In gebieden in Duitsland komt de naam Klas zo vaak voor dat Fritz Reuter er in 1904 een gedichtje over maakte:
Up Fischland is ’t en wohren Spaß, dor heiten s’altausamen ‘Klas’.
‘Klas, segg mal, Klas,’ so fröggt de Ein, ‘Klas, hest du minen Klas nich seihn?’ ‘Ja,’ antwurt’t denn de Anner, ‘Klas, din Klas de gung mit minen Klas tausamen nah Klas Klasen sinen Klas.’ Jones, 1978; Meisen, 1931; Van der Schaar, 1976.
