Het prisoner's dilemma is een denkbeeld afkomstig uit de speltheorie en sociale psychologie. Het dilemma omschrijft de relatieve voor- en nadelen van samenwerken en niet samenwerken. In de praktijk wordt het prisoner's dilemma gebruikt om bepaalde keuzes van personen, instanties of landen te verklaren.
Het prisoner's dilemma gaat als volgt. Ad en Bas hebben een misdrijf gepleegd en zijn opgepakt. Op het politiebureau worden ze in aparte ruimtes ondervraagd. De politie geeft zowel Ad als Bas de keuze om te bekennen of te ontkennen. Als beide ontkennen, kan de politie niks maken en worden ze vrijgelaten. Als ze beide bekennen, krijgen ze beide een verminderde gevangenisstraf voor goed gedrag van 5 jaar. Als de een bekent, terwijl de ander ontkent, wordt diegene die bekent vrijgelaten voor goed gedrag. De ander krijgt een gevangenisstraf van 10 jaar.
De kern van het dilemma is dat het voor zowel Ad als Bas het beste is om te bekennen. Binnen speltheorieën wordt er namelijk vanuit gegaan dat iedereen alleen aan zijn eigen voordeel denkt. Als de ander bekent, is het voordelig om ook te bekennen, er is anders een kans op een zwaardere straf. Als de ander ontkent, is het ook beter te bekennen, jij wordt dan in ieder geval vrijgelaten. Volgens deze gedachtegang kiezen zowel Ad als Bas er voor om te bekennen en krijgen ze ieder vijf jaar gevangenisstraf, waar ze ook beide hadden kunnen ontkennen. In dat geval waren ze vrijuit gegaan.
Binnen de speltheorie wordt het prisoner's dilemma bijvoorbeeld gebruikt om handelingen van landen in de internationale politiek te verklaren. Door gebrek aan communicatie nemen landen keuzes met sub-optimale
uitkomsten om er het beste voor henzelf uit te halen, terwijl samenwerking voor alle partijen een betere uitkomst had kunnen opleveren.
