Paternalisme is een bepaalde houding of een aanpak waarbij er een sterk hiërarchische structuur wordt aangehouden. Paternalisme verwijst dan ook naar de vader, die als hoofd van de familie alle beslissingen omtrent het gezin en de gezinsleden maakt.
Paternalisme kan in diverse facetten van de samenleving plaatsvinden. Men kan bijvoorbeeld stellen dat de overheid een paternalistisch beleid uitvoert. Dit houdt in dat de overheid zich sterk bemoeit met de dagelijkse gang van zaken van individuen en bedrijven. Geacht wordt dat deze partijen zelf onvoldoende besef hebben van de werkelijke gevolgen van de handelingen die ze uitvoeren. In andere woorden, de overheid is van mening dat ze weet wat het beste is voor iedereen. De overheid is als het ware de strenge vader die aan het hoofd staat van het gezin.
Niet alleen de overheid kan zich in overeenstemming met het paternalisme opstellen, ook werkgevers kunnen ervoor kiezen om een paternalistische houding ten opzichte van hun werknemers aan te nemen. De werkgever beslist in dat geval niet alleen wat het beste is voor de werknemer op de werkvloer, maar zal ook met betrekking tot het persoonlijke leven van de werknemer een paternalistische houding aannemen. Deze omgangsvorm tussen werkgever en werknemer is tegenwoordig nog zelden van toepassing in Nederland.
Over het algemeen wordt een paternalistische houding niet altijd geapprecieerd. Men is doorgaans van mening dat iedereen zijn of haar eigen beslissingen kan nemen en tevens op de hoogte is van de consequenties. Anderen zijn van mening dat veel mensen niet altijd de beslissing maken die het beste voor hen is. Deze spanning kan men bijvoorbeeld terug vinden in tabaksbeleid. Hierbij laat de overheid mensen zelf beslissen of ze willen roken, maar stellen wel bepaalde eisen aan de pakjes sigaretten.
